Bài giảng Ngữ văn 11 - Tuần 23: Đây thôn Vĩ Dạ - Năm học 2022-2023 - Lan Phương - Trường THPT Tây Tiền Hải

ĐÂY THÔN VĨ DẠ 
-HÀN MẶC TỬ- 
Phạm Thị Thúy Nhài 
2 
I. TÌM HIỂU CHUNG: 
1/ Tác giả: (SGK) 
a) Cuộc đời: (1912 - 1940) 
- Sinh tại: Đồng Hới (nay là Quảng Bình) 
- Xuất thân trong một gia đình công giáo nghèo 
- Sau khi học trung học, làm công chức ở Sở Đạc Điền - Bình Định, rồi vào Sài Gòn làm báo. 
- Năm 1936 mắc bệnh phong, sau 4 năm điều trị, xa lánh bạn bè, người thân ông mất tại trại phong Quy Hoà, Quy Nhơn. 
 Cuộc đời Hàn Mặc Tử ngắn ngủi và bất hạnh. 
Thi sĩ Hàn Mặc Tử 
Phạm Thị Thúy Nhài 
3 
b. Sự nghiệp sáng tác: 
Làm thơ từ năm 14,15 tuổi, HMT nổi tiếng là thần đồng thơ ở Quy Nhơn. 
 HMT là hiện tượng thơ kì lạ vào bậc nhất của phong trào thơ mới. 
Thơ HMT đan xen những gì thân thuộc, thanh khiết, thiêng liêng nhất với những điều ghê rợn, ma quái, cuồng loạn nhất. Trăng, hoa, nhạc, hương... chen lẫn hồn, máu, yêu ma... 
- ND: thể hiện 1 tình yêu đến đau đớn hướng về clsống trần thế. 
TP : Gái quê (1936); Thơ Điên (Đau thương-1938), 
=> Tuy cuộc đời ngắn ngủi, nhiều bi thương nhưng HMT là một trong những nhà thơ có sức sáng tạo mạnh mẽ nhất trong phong trào thơ Mới 
Phạm Thị Thúy Nhài 
5 
Ngöôøi tình trong ñôøi vaø trong thô cuûa Haøn thi nhaân 
 Chiếc giường Hàn đã nằm vật vã với những cơn đau, làm thơ và trút hơi thở cuối cùng ngày 11-11-1940 (tuổi 28). 
Nơi mộ Hàn Mặc Tử được chôn cất đầu tiên tại Quy Hòa . 
Mé Hµn MÆc Tö trªn ®åi Thi Nh©n 
Đường lên mộ Hàn Mặc Tử, trên đồi Ghềnh Ráng 
 (nay là Đồi Thi Nhân)-Quy Nhơn. 
Phạm Thị Thúy Nhài 
10 
2/ Bài thơ “Đây Thôn Vĩ Dạ” 
a) Xuất Xứ, hoàn cảnh sáng tác : 
Bài thơ được gợi cảm hứng từ 1 tấm thiệp của Hoàng Thị Kim Cúc gửi cho HMT để động viên, an ủi khi bà nghe tin nhà thơ bị bệnh phong. Lúc đầu có tên “Ở đây thôn Vĩ Dạ” (1938) in trong tập “Đau thương”. 
Sao anh không về chơi thôn Vĩ?Nhìn nắng hàng cau nắng mới lên.Vườn ai mướt quá xanh như ngọcLá trúc che ngang mặt chữ điền.Gió theo lối gió, mây đường mây,Dòng nước buồn thiu, hoa bắp lay...Thuyền ai đậu bến sông trăng đó,Có chở trăng về kịp tối nay?Mơ khách đường xa, khách đường xaÁo em trắng quá nhìn không ra...Ở đây sương khói mờ nhân ảnhAi biết tình ai có đậm đà? 
Khổ 1: Cảnh thôn Vĩ lúc bình minh. 
Khổ 2: Cảnh thôn Vĩ trong đêm trăng 
Khổ 3: Cảnh sương khói mờ ảo 
b. Bố cục: 3 phần 
c ) Chủ đề: 
Qua việc miêu tả bức tranh thiên nhiên thực ảo của thôn Vĩ - xứ Huế, nhà thơ đã bày tỏ tâm trạng buồn, hoài nghi, vô vọng , ẩn chứa nỗi niềm khao khát được giao cảm với cuộc đời. 
II. Đọc hiểu văn bản 
1. Khổ 1 
 Sao anh kh«ng vÒ ch¬i th«n VÜ? 
 Nh×n n¾ng hµng cau n¾ng míi lªn 
 V ư ờn ai m ư ớt quá xanh nh ư ngọc 
 L¸ tróc che ngang mÆt ch÷ ®iÒn. 
15 
* Câu thơ mở đầu: 
Hình thức: Câu hỏi (câu nghi vấn) 
- Nội dung: 
+ Là lời hỏi thăm ân cần, lời mời mọc tha thiết, lời trách móc nhẹ nhàng của cô gái thôn Vĩ. 
+ Sự phân thân, tự giãi bày tâm sự của nhà thơ. 
-> Gợi lên trong lòng nhà thơ những kỉ niệm đẹp đẽ, đáng yêu về thiên nhiên và con người thôn Vĩ 
* Sau câu hỏi mở đầu là cảnh vật và con người thôn Vĩ trong hoài niệm: 
Phạm Thị Thúy Nhài 
16 
-Thiên nhiên thôn Vĩ 
+Nắng hàng cau, nắng mới lên: gợi vẻ đẹp tinh khôi, thanh khiết, trong trẻo giản dị mà giàu sức gợi. . Sự lặp lại 2 lần từ “nắng” khiến câu thơ tràn ngập ánh sáng. 
+ Khu vườn: 
 Tính từ “mướt quá” vừa là một sự cực tả vẻ mượt mà, non tơ, óng chuốt, mơn mởn xanh tươi , tràn đầy sức sống của cây lá vườn thôn Vĩ, vừa thể hiện giọng điệu trữ tình mê đắm, say sưa. 
Hình ảnh so sánh xanh như ngọc rất tự nhiên, giản dị nhưng vẫn gợi một vẻ đẹp trong sáng thanh thoát và sang trọng, đồng thời gợi lên vẻ đẹp tốt tươi, màu mỡ và trù phú của làng quê. 
V ườn ai: đại từ phiếm chỉ “ai” gợi cảm giác mơ hồ, bất định. 
=> Bức tranh thôn Vĩ được khắc hoạ vởi vẻ đẹp rạng ngời , tươi trẻ, khoẻ khoắn, ấm áp, tràn đầy sức sống. 
Con người thôn Vĩ 
“ Mặt chữ điền” : con người ngay thẳng, cương trực, phúc hậu, thuỷ chung . => Hình ảnh độc đáo , gợi khuôn mặt hiền lành phúc hậu, dịu dàng, kín đáo, dễ thương của con người xứ Huế. 
Tóm lại: 
Cảnh vật hiện lên trong khổ thơ đầu toát lên vẻ đẹp tinh khôi, thanh khiết, trong sáng. Ng ư ời thôn Vĩ kín đáo, e ấp, dịu dàng, trong sáng, thánh thiện. Vẻ đẹp của người và cảnh hài hòa Qua đó thể hiện tâm hồn yêu đời, yêu cuộc sống, sự hướng thiện của nhà thơ dù trong hoàn cảnh nghiệt ngã nhất. 
Bøc tranh th«n VÜ lóc b×nh minh 
Thiªn nhiªn ®Ñp, th¬ 
méng, t­¬i trÎ, trµn 
®Çy søc sèng 
Con ng­êi hiÒn lµnh, 
 phóc hËu, dÞu 
dµng, e Êp 
Thiªn nhiªn vµ con ng­êi xø HuÕ mang vÎ ®Ñp 
hµi hoµ, trong s¸ng, th¸nh thiÖn. Qua ®ã thÓ 
hiÖn t©m hån nh¹y c¶m, t×nh yªu TN, yªu 
 c/s, nghÞ lùc sèng trong t©m hån nhµ th¬ 
Gió theo lối gió mây đường mây 
Dòng nước buồn thiu hoa bắp lay 
Thuyền ai đậu bến song trăng đó 
Có chở trăng về kịp tối nay? 
2. Khổ thơ thứ 2 
* Hai câu đầu : 
- Thiên nhiên: 
+ Hình ảnh gió >< mây gợi sự xa cách, chia lìa. 
+ Dòng nước -> nhân hoá: mang tâm trạng buồn ( tác giả đã phả hồn vào dòng sông). 
-> Không gian trống vắng, thời gian như ngừng lại, cảnh vật hờ hững với con người. 
- Tâm trạng: Dự cảm của nhà thơ về sự thờ ơ, xa cách của người đời đối với mình -> buồn đau, cô đơn, lẻ loi. 
* Hai câu sau: 
- Hình ảnh: + “ Thuyền ai : đại từ phiếm chỉ, không xác định 
 + Bến sông trăng, chở trăng ”, Hình ảnh đẹp, g ợi không khí mơ hồ huyền ảo 
=>Không gian nghệ thuật càng thêm hư ảo mênh mang: Dòng sông của hiện thực đã trở thành dòng sông cõi mộng. Cảnh vật đã được ảo hóa gợi lên cảm giác chơi vơi trong tâm trạng của nhà thơ. 
24 
Câu hỏi tu từ Thuyền ai...nay ?. Chữ kịp : khiến cho khoảng thời gian tối nay càng trở nên ngắn ngủi, như một giới hạn trong quỹ thời gian ít ỏi còn lại của thi nhân. Câu th ơ thể hiện khát vọng mong chờ mãnh liệt trong thời gian nhất định, khắc khoải một nỗi đau, niềm mong chờ, sự lo âu, phấp phỏng và khát vọng cháy bỏng của nhà thơ. 
=> Cảnh đêm trăng sông Hương thật đẹp, không gian mênh mông có đủ cả mây, gió, trăng, hoa nhưng buồn vô hạn. 
=>Hình ảnh thơ có sự hoà quyện giữa thực và ảo. Qua đó thể hiện khát vọng, tình yêu hạnh phúc, k/v tình người sâu sắc trong tâm hồn nhà thơ. 
Mơ khách đường xa, khách đường xa 
Áo em trắng quá nhìn không ra 
Ở đây sương khói mờ nhân ảnh 
Ai biết tình ai có đậm đà? 
3. Khổ thơ cuối 
26 
- Điệp ngữ khách đường xa kết hợp nhịp thơ: gấp gáp, nhanh gợi sự xa xôi, cách trở của khách. Dường như sự khắc khoải, hoài nghi trong lòng người đã biến thành nhịp điệu 
- Hình ảnh áo em / trắng quá nhìn không ra 
-> Vẻ đẹp tinh khiết của cô gái nhưng xa xôi, nhạt nhòa , không rõ nét. 
Cảnh sương khói mờ nhân ảnh -> Tất cả tan vào sương khói như một ảo ảnh. Cái tôi trữ tình đau đớn, xót xa trước một sự thật quá phũ phàng. 
-> Cái nhìn bằng tâm tưởng, bằng ảo giác thể hiện niềm hy vọng vào tình yêu, hạnh phúc nhưng hụt hẫng, tuyệt vọng, xót xa. 
 - Câu thơ kết: Câu hỏi tu từ, từ ai lặp lại hai lần 
+T ạo thành một câu hỏi tha thiết mà xót xa của một tâm hồn đang khao khát được yêu, khao khát sự đồng điệu, đồng cảm. 
+ Thể hiện tâm trạng bất an, hoài nghi của cái tôi trữ tình - cái hoài nghi của một tâm hồn yêu đời, yêu sống. 
Khổ th ơ t hể hiện sự băn khoăn, tâm trạng hoài nghi của một tâm hồn cô đơn, tha thiết với đời, với cuộc sống nhưng bế tắc, đau thương. Đồng thời cũng như là câu trả lời cho câu hỏi đầu bài thơ. 
Tóm lại cảnh s ư ơng khói mờ ảo hiện lên trong giấc m ơ , ẩn giấu tâm trạng cô đ ơ n, buồn đau, sự hoài nghi và những mâu thuẫn giằng xé trong lòng của một trái tim yêu đời, yêu cuộc sống 
§©y th«n VÜ D¹ 
C¶nh th«n VÜ 
lóc b×nh minh 
®Ñp, th¬ méng 
trµn ®Çy søc sèng 
-> T×nh yªu thiªn 
nhiªn, yªu c/s, 
 t©m hån hư­íng 
thiÖn cña nhµ th¬. 
C¶nh th«n VÜ buổi chiều, 
®ªm tr¨ng ®Ñp, 
 th¬ méng huyÒn 
¶o -> gîi nçi buån 
sù chia ly, xa 
c¸ch, t©m tr¹ng lo 
©u, phÊp pháng 
cña nhà thơ 
C¶nh sư­¬ng khãi 
 mê ¶o trong câi 
méng-> t©m tr¹ng 
hoµi nghi, nçi 
c« ®¬n, buån ®au, 
sù m©u thuÉn 
gi»ng xÐ trong 
t©m hån, tình yêu cuộc sống 
Bức tranh thiên nhiên xứ Huế đẹp, thơ mộng 
TY xø HuÕ, yªu c/®, t×nh yªu thÇm kÝn trong s¸ng 
vµ nçi buån s©u l¾ng trong t©m hån nhµ th¬ 
III. Tổng kết (ghi nhớ -sgk) 
C©u 1 : Bµi th¬ §©y th«n VÜ D¹ ®­ưîc in trong tËp th¬ nµo? 
A. Th¬ ®iªn 
B. Xu©n như­ ý 
C. G¸i quª. 
A. Th¬ ®iªn 
C©u 2 : MÆt ch÷ ®iÒn cã thÓ hiÓu lµ khuôn mÆt cña ai? 
A. MÆt cña chµng trai kh«i ng«. 
B. MÆt cña mét thiÕu n÷ phóc hËu. 
 C. MÆt cña mét c« g¸i th«n quª. 
D. MÆt cña nhµ nho ®ç ®¹t. 
B. MÆt cña mét thiÕu n÷ phóc hËu. 
Luyện tập 
C©u 3 : Trong bµi th¬ t¸c gi¶ sö dông nhiÒu c©u hái tu tõ: Sao anh kh«ng vÒ? ThuyÒn ai kÞp tèi nay? Ai biÕt t×nh ai cã ®Ëm ®µ? Nh»m môc ®Ých chÝnh lµ g×? 
 A. Hái ng­êi con g¸i th«n vÜ. 
 B. Hái con ng­êi xø HuÕ. 
 C. Hái ng­êi chÌo thuyÒn ®ªm tr¨ng 
 D. Hái ®Ó bµy tá nçi niÒm, t©m sù. 
C©u 4: Hoµn c¶nh s¸ng t¸c vµ néi dung bµi th¬ gîi cho em c¶m xóc g×? 
§ång c¶m víi t×nh yªu thiªn nhiªn, yªu cuéc sèng cña mét ngư­êi nghÖ sÜ tµi hoa. 
 C¶m thư­¬ng, kh©m phôc mét thi sÜ tµi hoa, ®a t×nh, bÊt h¹nh ®· vư­ît lªn hoµn c¶nh ®Ó s¸ng t¹o nghÖ thuËt. 
C¶m thư­¬ng, kh©m phôc mét thi sÜ tµi hoa, ®a t×nh, bÊt h¹nh ®· v­ưît lªn hoµn c¶nh ®Ó s¸ng t¹o nghÖ thuËt. 
D. C¶m ®éng, xãt th­¬ng cho t©m hån èm ®au, bÖnh tËt cña mét thi sÜ mang mèi t×nh v« väng 
 Câu 5: Em cã Ên tư­îng s©u s¾c nhÊt víi h×nh ¶nh (c©u th¬, khæ th¬) nµo trong bµi th¬? V× sao?