Bài giảng Ngữ văn 11 - Tiết 37, 38: Tiếng Việt: Ngữ cảnh

 NGÖÕ CAÛNHI/ KHAÙI NIEÄM:Tieát 37 - 38. Tieáng Vieät: HOẠT ĐỘNG NHÓM/NHIỆM VỤ HỌC TẬP- Hoạt động nhóm 1 (Tổ 1): 1. So sánh câu nói ở mục I.1 và câu nói ở mục I.2: Câu nói ở mục nào xác định được? Tại sao? 2. Thế nào là ngữ cảnh?- Hoạt động nhóm 2 (Tổ 2): Trình bày các nhân tố của ngữ cảnh?- Hoạt động nhóm 3 (Tổ 3): Ngữ cảnh có vai trò như thế nào đối với việc sản sinh và lĩnh hội lời nói, câu văn? NGÖÕ CAÛNHI/ KHAÙI NIEÄM:1. Tìm hieåu caâu noùi: "Giôø muoän theá naøy maø hoï chöa ra nhæ?"Tieát 37 - 38. Tieáng Vieät: Nếu đột nhiên câu nói "Giôø muoän theá naøy maø hoï chöa ra nhæ?“, ta sẽ hiểu như thế nào về những nội dung sau đây trong câu đó:Câu nói trên là của ai nói với ai? Đó là những người như thế nào và có quan hệ với nhau ra sao?Câu đó được nói ở đâu, lúc nao?“Họ” trong câu nói chỉ ai?“Chưa ra” là hoạt động như thế nào? Theo hướng từ đâu đến đâu?“Giờ muộn thế này” là nói đến khoảng thời gian nào?... Nếu đột nhiên nghe câu nói, không biết bối cảnh sử dụng nó thì không ai có thể trả lời được những câu hỏi nêu trên. NGÖÕ CAÛNHI/ KHAÙI NIEÄM:1. Tìm hieåu caâu noùi: "Giôø muoän theá naøy maø hoï chöa ra nhæ?"- Caâu noùi cuûa ai noùi vôùi ai?- Caâu noùi ñöôïc noùi luùc naøo? ôû ñaâu? - Hoï chæ nhöõng ai? - Chöa ra laø theo höôùng töø ñaâu ñeán ñaâu?- Muoän laø khoaûng thôøi gian naøo?- Chò Tí - ngöôøi baùn haøng nöôùc- noùi vôùi nhöõng ngöôøi baïn ngheøo: chò em Lieân, baùc Sieâu baùn phôû, gia ñình baùc xaåm.- Chò noùi vaøo moät buoåi toái, taïi moät phoá huyeän nhoû, trong luùc chôø khaùch haøng. Roäng hôn laø boái caûnh xaõ hoäi Vieät Nam tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm.- Hoï: Maáy ngöôøi phu gaïo, phu xe, maáy chuù lính leä, ngöôøi nhaø thaày thöøa. - Luùc chaäp toái, thaáy hoï chöa ra (töø huyeän ra phoá) chò Tí ñaõ cho la ømuoän Söï khaùt khao mong ñôïi khaùch haøng cuûa chò Tí vaø nhöõng ngöôøi daân ngheøo khoå nôi ñaây.(Hai ñöùa treû - Thaïch Lam)Tieát 37 - 38. Tieáng Vieät: NGÖÕ CAÛNHI/ KHAÙI NIEÄM:2. Ngöõ caûnh: - Ngữ cảnh laø boái caûnh ngoân ngöõ laøm cô sôû cho vieäc söû duïng töø ngöõ vaø taïo laäp lôøi noùi, ñoàng thôøi laøm caên cöù ñeå lónh hoäi thaáu ñaùo lôøi noùi.- Ngöõ caûnh laø boái caûnh ngoân ngöõ, maø ôû ñoù:+ Ngöôøi noùi (ngöôøi vieát) saûn sinh lôøi noùi thích öùng. + Ngöôøi nghe (ngöôøi ñoïc) caên cöù vaøo ñoù ñeå lónh hoäi ñuùng vaø ñaày ñuû lôøi noùi. Tieát 37 - 38. Tieáng Vieät: NGÖÕ CAÛNHI/ KHAÙI NIEÄM:Tieát 37 - 38. Tieáng Vieät: HOẠT ĐỘNG NHÓM/NHIỆM VỤ HỌC TẬP- Hoạt động nhóm 1 (Tổ 1): 1. So sánh câu nói ở mục I.1 và câu nói ở mục I.2: Câu nói ở mục nào xác định được? Tại sao? 2. Thế nào là ngữ cảnh?- Hoạt động nhóm 2 (Tổ 2): Trình bày các nhân tố của ngữ cảnh?- Hoạt động nhóm 3 (Tổ 3): Ngữ cảnh có vai trò như thế nào đối với việc sản sinh và lĩnh hội lời nói, câu văn?II/ CAÙC NHAÂN TOÁ CUÛA NGÖÕ CAÛNH:2. Boái caûnh ngoaøi ngoân ngöõ:1. Nhaân vaät giao tieáp:- Boái caûnh giao tieáp heïp (boái caûnh tình huoáng): thôøi gian, ñòa ñieåm, tình huoáng giao tieáp cụ thể...- Boái caûnh giao tieáp roäng (boái caûnh vaên hoaù): Boái caûnh lòch söû, vaên hoaù, xaõ hoäi, phong tuïc, tập quán, chính trị ôû beân ngoaøi ngoân ngöõ.- Hieän thöïc ñöôïc noùi tới (hiện thực bên ngoài, hiện thực bên trong): Taïo neân nghóa söï vieäc của caâu (noäi dung caâu noùi)Quan heä vò, theá cuûa hoï luoân chi phoái noäi dung vaø hình thöùc cuûa lời nói, câu văn NGÖÕ CAÛNH3. Vaên caûnh:Goàm taát caû nhöõng yeáu toá ngoân ngöõ (töø ngöõ, caâu noùi... cuøng coù maët trong vaên baûn, ñi tröôùc hoaëc sau moät yeáu toá ngoân ngöõ naøo ñoù). Laø nhöõng ngöôøi tham gia giao tieáp.Tieát 37. Tieáng Vieät: II/ CAÙC NHAÂN TOÁ CUÛA NGÖÕ CAÛNH:Ví duï (Muïc I.2 – tr.102):- Ngöôøi noùi: Chò Tí (chuû theå phaùt ngoân); - Ngöôøi nghe: chò em Lieân, baùc Sieâu baùn phôû, gia ñình baùc xaåm. Caùc nhaân vaät giao tieáp.- Chò noùi caâu ñoù ôû phoá huyeän ngheøo vaøo moät buoåi toái Boái caûnh giao tieáp heïp.- Roäng hôn nöõa: caâu noùi treân dieãn ra trong boái caûnh xaõ hoäi Vieät Nam tröôùc caùch maïng Boái caûnh giao tieáp roäng.- Caâu noùi cuûa chò Tí ñeà caäp ñeán “Maáy ngöôøi phu gaïo hay phu xe, maáy chuù lính leä trong huyeän hay ngöôøi nhaø thaày Thöøa ñi goïi chaân toå toâm” Hieän thöïc ñöôïc noùi ñeán.- Nhöõng töø ngöõ, caâu vaên , ñi tröôùc vaø sau caâu noùi cuûa chò Tíù Vaên caûnh. NGÖÕ CAÛNHTieát 37 - 38. Tieáng Vieät: Ví duï"Chieáu caàu hieàn“ (Ngoâ Thì Nhaäm):- Nhaân vaät giao tieáp:+ Ngöôøi noùi (ngöôøi vieát): Ngoâ Thì Nhaäm, vieát thay vua Quang Trung.+ Ngöôøi nghe (ngöôøi ñoïc): Só phu Baéc Haø, nhöõng trí thöùc cuûa trieàu ñaïi cuõ.- Boái caûnh ngoaøi ngoân ngöõ:+ Roäng: Xaõ hoäi phong kieán thôøi loaïn laïc, nhieàu bieán ñoäng: vua Leâ - chuùa Trònh, quaân Thanh xaâm löôïc, Quang Trung leân ngoâi...+ Heïp: Naêm 1788 - 1789, vua Quang Trung keâu goïi trí thöùc Baéc Haø nhaän thöùc ñöôïc thöïc teá lòch söû mà ra laøm vieäc giuùp vua, giuùp nöôùc. + Hieän thöïc ñöôïc noùi ñeán: Noäi dung văn bản (thuyeát phuïc ngöôøi hieàn: vai troø cuûa ngöôøi hieàn, yeâu caàu cuûa ñaát nöôùc, chính saùch caàu hieàn,..) NGÖÕ CAÛNH- Vaên caûnh: Toaøn boä caùc yeáu toá ngoân ngöõ (töø ngöõ, caâu, ñoaïn) tröôùc câu vănù.Caâu noùi: "Vaäy boá caùo gaàn xa ñeå moïi ngöôøi ñeàu bieát"Tieát 37. Tieáng Vieät: NGÖÕ CAÛNHI/ KHAÙI NIEÄM:Tieát 37 - 38. Tieáng Vieät: HOẠT ĐỘNG NHÓM/NHIỆM VỤ HỌC TẬP- Hoạt động nhóm 1 (Tổ 1): 1. So sánh câu nói ở mục I.1 và câu nói ở mục I.2: Câu nói ở mục nào xác định được? Tại sao? 2. Thế nào là ngữ cảnh?- Hoạt động nhóm 2 (Tổ 2): Trình bày các nhân tố của ngữ cảnh?- Hoạt động nhóm 3 (Tổ 3): Ngữ cảnh có vai trò như thế nào đối với việc sản sinh và lĩnh hội lời nói, câu văn? NGÖÕ CAÛNHIII/ VAI TROØ CUÛA NGÖÕ CAÛNH: Ngöõ caûnh laø cô sôû cuûa vieäc duøng töø, ñaët caâu, keát hôïp töø ngöõ ñeå taïo laäp lôøi noùi, caâu vaên.1. Ñoái vôùi ngöôøi noùi (ngöôøi vieát) và quaù trình taïo laäp vaên baûn:- Boái caûnh heïp: Kì thi naêm Ñinh Daäu (1897), toaøn quyeàn Phaùp Poân Ñu-me ñaõ cuøng vôï ñeán döï. - Boái caûnh roäng: Xaõ hoäi Vieät Nam cuoái theá kæ XIX. Chi phoái caùch duøng töø ngöõ, pheùp ñoái: Tröôøng Nam thi laãn vôùi tröôøng Haø; loïng caém rôïp trôøi > < muï ñaàm ra... söï loän xoän, loá bòch, thieáu toân nghieâm cuûa tröôøng thi. Ví duï: vaên baûn Vònh Khoa thi Höông (Tuù Xöông)Tieát 37 - 38. Tieáng Vieät: NGÖÕ CAÛNHIII/ VAI TROØ CUÛA NGÖÕ CAÛNH: Ngöõ caûnh laø caên cöù ñeå lónh hoäi lôøi noùi, caâu vaên theo ñuùng noäi dung, yù nghóa, muïc ñích cuûa noù.2. Ñoái vôùi ngöôøi nghe (ngöôøi ñoïc) và quaù trình lónh hoäi vaên baûn:Ngöôøi ñoïc phaûi ñaët baøi thô vaøo boái caûnh (hoaøn caûnh saùng taùc):- CBQ nhieàu laàn vaøo Hueá ñi thi, qua nhöõng vuøng caùt trắng Quaûng Bình, Quaûng Trò. - Trong boái caûnh xaõ hoäi Vieät Nam thôøi Nguyeãn: cheá ñoä phong kieán suy taøn, boäc loä nhöõng trì treä vaø baûo thuû... Thaáy ñöôïc: söï chaùn naûn cuûa taùc giaû khi phaûi töï haønh haï thaân xaùc ñeå theo ñuoåi con ñöôøng danh lôïi khoù khaên, voâ nghóa mong tìm moät höôùng ñi môùi ñeå thöïc hieän lí töôûng cuûa mình.Ví duï: Vaên baûn Sa haønh ñoaûn ca (Cao Baù Quaùt).Tieát 37 - 38. Tieáng Vieät: CỦNG CỐ, LUYỆN TẬP NGÖÕ CAÛNHNhaân vaät giao tieápBoái caûnh ngoaøingoân ngöõ Vaên caûnhCaùc beân tham gia giao tieáp - coù taùc ñoäng tröïc tieáp ñeán noäi dung - hình thöùc cuûa lời nói/phaùt ngoân.- Boái caûnh giao tieáp roäng (boái caûnh vaên hoùa xaõ hoäi)- Boái caûnh giao tieáp heïp( boái caûnh tình huoáng)- Hieän thöïc ñöôïc noùi ñeán (taïo ñeà taøi vaø nghóa söï vieäc cho phaùt ngoân)Toaøn boä nhöõng yeáu toá ngoân ngöõ cuøng xuaát hieän trong vaên baûn, ñi tröôùc hoaëc sau lời nói/phaùt ngoân. CAÙC NHAÂN TOÁ CUÛA NGÖÕ CAÛNH:Tieát 37 - 38. Tieáng Vieät: NGÖÕ CAÛNHÑoái vôùi ngöôøi noùi (ngöôøi vieát)Ñoái vôùi ngöôøi nghe(ngöôøi ñoïc)Ngöõ caûnh laø cô sôû cuûa vieäc duøng töø, ñaët caâu, keát hôïp töø ngöõ ñeå taïo laäp lôøi noùi, caâu vaênNgöõ caûnh laø caên cöù ñeå lónh hoäi lôøi noùi, caâu vaên, hiểu được noäi dung, yù nghóa, muïc ñích cuûa của lời nói.VAI TROØ CUÛA NGÖÕ CAÛNH:Tieát 37 - 38. Tieáng Vieät: