Bài giảng Ngữ văn 11 - Tuần 1: Vào phủ chúa Trịnh (Thượng kinh kí sự) - Năm học 2022-2023 - Nguyễn Nhâm

Khởi động 
Bằng hiểu biết lịch sử của em , hãy nêu vài nét về bối cảnh xã hội Việt Nam thế kỉ XVIII? 
Bức tranh khiến em nhớ tới tác phẩm đã học nào trong chương trình Ngữ Văn THCS? 
Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh (Phạm Đình Hổ) 
Tiết 1 
 Hình thành kiến thức 
I. Tìm hiểu chung 
Lê Hữu Trác 
1724 – 1791 
Hiệu là Hải Thượng Lãn Ông . 
Là một danh y, nhà văn, nhà thơ lớn nửa cuối thế kỉ XVIII 
Tác giả của bộ sách y học nổi tiếng Hải thượng y tông tâm lĩnh. 
Là 1 danh y, nhà văn, nhà thơ lớn nửa cuối thế kỉ XVIII 
1. Tác giả 
2. Tác phẩm “Vào phủ chúa Trịnh” 
Rút ra từ Thượng kinh kí sự - tập kí sự bằng chữ Hán hoàn thành năm 1783 
Xếp ở cuối bộ Hải thượng y tông tâm lĩnh 
Ghi lại việc Lê Hữu Trác lên tới Kinh đô được dẫn vào phủ chúa để bắt mạch, kê đơn cho Trịnh Cán 
II. Đọc – hiểu chi tiết 
Quang cảnh và cuộc sống đầy uy quyền của chúa Trịnh được tác giả miêu tả như thế nào? 
(cảnh bên ngoài, cảnh bên trong, cảnh nội cung của thế tử, các nghi thức) 
Nhóm 1 
Nhóm 2 
Thái độ của tác giả bộc lộ như thế nào trước quang cảnh ở phủ chúa? Em có nhận xét gì về thái độ ấy? 
Nhóm 3 
Nhân vật Thế tử Cán hiện ra như thế nào? (lối vào, nơi thế tử ngự, hình hài, vóc dáng) 
Nhóm 4 
Thái độ của Lê Hữu Trác và phẩm chất của một thầy lang được thể hiện như thế nào khi khám bệnh cho Thế tử? 
Hoạt động nhóm (10 phút) 
Đường vào phủ : qua nhiều lần cửa. 
- Vườn hoa: Cây cối um tùm chim kêu ríu rít, danh hoa đua thắm, gió đưa thoang thoảng mùi hương. 
- Dãy hành lang: quanh co nối ti ế p. 
- Cái điếm: kiểu cách xinh đẹp . 
CẢNH BÊN NGOÀI 
1. Cảnh sống xa hoa đầy uy quyền của chúa Trịnh và thái độ của tác giả 
Nhà Đại đường, Gác tía, phòng trà 
Kiệu son, võng điều, đồ nghi trượng sơn son thếp vàng 
Đồ dùng tiếp khách ăn uống: mâm vàng, chén bạc, đồ ăn toàn là của ngon, vật lạ. 
CẢNH BÊN TRONG 
CẢNH NỘI CUNG CỦA THẾ TỬ 
Phải qua năm, sáu lần trướng gấm 
Trong phòng: ghế rồng, nệm gấm, màn là, đèn sáng lấp lánh, cung nhân xúm xít, mặt phấn áo đỏ, hương hoa ngào ngạt 
NGHI THỨC 
Muốn vào phủ chúa phải có thánh chỉ 
Trong phủ chúa: người giữ cửa truyền báo rộn ràng, người có việc quan qua lại như mắc cửi. 
Xưng hô cung kính, lễ độ 
Chúa Trịnh và thế tử luôn có kẻ hầu, người hạ bên cạnh túc trực. 
Quy trình khám bệnh khẩn trương, nghiêm ngặt, kính cẩn. 
=> Nghiêm đến nỗi tác giả phải “nín thở đứng chờ ở xa” 
THÁI ĐỘ CỦA TÁC GIẢ 
Tỏ ra dửng dưng trước những quyến rũ của vật chất. 
 Sững sờ trước quang cảnh của phủ chúa: “Khác gì ngư phủ đào nguyên thủa nào” 
- Tác giả tỏ ra không đồng tình với cuộc sống quá no đủ, tiện nghi nhưng thiếu khí trời và không khí tự do. 
* Nhân vật Thế tử Cán: 
2 . Thế tử Cán và thái độ, con người Lê Hữu Trác 
- Lối vào chỗ ở của vị chúa rất nhỏ “ Đi trong tối om...” 
- Nơi thế tử ngự: Vây quanh bao nhiêu là vật dụng gấm vóc lụa là vàng ngọc. Người thì đông nhưng đều im lặng 
- Hình hài, vóc dáng của Thế tử Cán: 
+ Mặc áo đỏ ngồi trên sập vàng 
+ Biết khen người giữa phép tắc “Ông này lạy khéo” 
+ Cơ thể ốm yếu, thiếu sinh khí 
* Thái độ của Lê Hữu Trác và phẩm chất của một thầy lang khi khám bệnh cho Thế tử 
Bắt mạch kê đơn 
Chẩn bệnh: Thế tử ở trong chốn màn che trướng phủ, ăn quá no mặc quá ấm nên tạng phủ yếu đi. 
Biểu hiện bệnh: Bệnh mắc đã lâu, tinh khí khô hết, da mặt khô, rốn lồi to, gân thời xanh, tay chân gầy gò. 
Luận cách chữa: dùng thuốc bổ để dưỡng tì và thận 
Hiểu rõ căn bệnh của thế tử, đưa ra chẩn đoán hợp lí, thuyết phục, có cách chữa bệnh đúng. 
Tâm trạng, mâu thuẫn xung đột 
Chữa bệnh hiệu quả ngay 
Danh lợi trói buộc 
CHỮA BỆNH CẦM CHỪNG 
Chữa bệnh cầm chừng 
Trái với y đức, phụ lòng kì vọng của ông cha 
CHỮA KHỎI BỆNH 
Lương tâm, y đức của người thầy thuốc đã chiến thắng 
3. Vẻ đẹp tâm hồn, nhân cách của Lê Hữu Trác 
Một thầy thuốc giỏi, có kiến thức sâu rộng và già dặn kinh nghiệm 
Một thầy thuốc có lương tâm và đức độ 
Một nhà nho đầy trách nhiệm với nhân dân, đất nước và thời cuộc 
Một nhà văn tài bà trong việc viết thể loại kí 
Nghệ thuật 
Bút pháp kí sự 
Lối kể hấp dẫn, 
chân thực, hài hước. 
Kết hợp văn xuôi và thơ làm tăng chất trữ tình thể hiện một cách kín đáo thái độ của người viết. 
Quan sát tỉ mỉ. ghi chép trung thực, miêu tả cụ thể, sống động, chọn lựa được những chi tiết “đắt” 
Ý nghĩa văn bản 
Đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh phản ánh quyền lực to lớn của Trịnh Sâm, cuộc sống xa hoa, hưởng lạc trong phủ chúa đồng thời bày tỏ thái độ coi thường danh lợi, quyền quý của tác giả. . 
 Luyện tập 
Sắp xếp những sự việc sau đúng theo trình tự: 
1.Thánh chỉ 
2. Qua mấy lần trướng gấm 
3. Vườn cây, hành lang 
4. Bắt mạch kê dơn 
5. Vào cung 
6. Nhiều lần cửa 
7. Hậu mã quân túc trực 
8. gác tía, phòng trà 
9. Cửa lớn, đại đường, quyền bổng 
10. Hậu mã quân túc trực 
11. về nơi trọ 
12. Hậu cung . 
- Là người thầy thuốc .. 
- Là nhà văn ... 
- Là một vị quan ............................. 
Qua đoạn trích anh (chị) thấy Lê Hữu Trác là người như thế nào? 
 Vận dụng 
“Bệnh thế này không bổ thì không được. Nhưng sợ mình không ở lâu, nếu mình làm có kết quả ngay thì sẽ bị danh lợi nó ràng buộc, không làm sao về núi được. Chi bằng ta dùng thứ phương thuốc hòa hoãn, nếu không trúng thì cũng không sai bao nhiêu. Nhưng rồi lại nghĩ: Cha ông mình đời đợi chịu ơn chịu nước, ta phải dốc hết lòng thành, để nối tiếp cái lòng trung của cha ông mình mới được”. 
( Trích Vào phủ chúa Trịnh, Tr8, SGK Ngữ văn 11 NC,Tập I, NXBGD 2007) 
1/ Văn bản trên có nội dung gì? 
2/ Xác định hình thức loại câu trong câu văn “Bệnh thế này không bổ thì không được”. Câu này có nội dung khẳng định, đúng hay sai ? 
3/ Trình bày những diễn biến tâm trạng của Lê Hữu Trác khi kê đơn? 
 Tìm tòi, mở rộng 
Khái quát phẩm chất hình tượng Lê Hữu Trác trong đoạn trích. Ông có phải là Ông Lười như bút hiệu tự đặt? Vì sao? Viết đoạn văn 5 đến 7 dòng để trả lời câu hỏi.