Bài giảng Ngữ văn 11 - Tuần 11: Chữ người tử tù - Năm học 2022-2023 - Trần Thị Hà

Văn học 11 
GV: TRẦN THỊ HÀ 
Chào mừng quý thầy cô và các em học sinh! 
CHỮ NGƯỜI TỬ TÙ 
NGUYỄN TUÂN 
I. TÌM HIỂU CHUNG: 
	1. Tác giả : 
 	a. Cuộc đời : 
 - Nguyễn Tuân (1910-1987)sinh ra trong một gia đình nhà nho khi Hán học đã tàn . 
 - Quê ở làng Mọc , nay thuộc phường Nhân Chính,quận Thanh Xuân,Hà Nội . 
- Nguyễn Tuân là một nhà văn lớn , một nghệ sĩ suốt đời đi tìm cái đẹp ; là cây bút có phong cách nghệ thuật độc đáo , sở trường về thể loại tùy bút . 
- Năm 1945, Nguyễn Tuân đến với cách mạng và dùng ngòi bút phục vụ hai cuộc kháng chiến của dân tộc . 
I. TÌM HIỂU CHUNG 1. Tác giả  	 a. Cuộc đời 
Những sáng tác chính : ( sách giáo khoa ) 
Một chuyến đi (1938) 
Vang bóng một thời (1940) 
Thiếu quê hương (1940) 
- 
 b. Sự nghiệp sáng tác 
I. TÌM HIỂU CHUNG 
	 2. Tác phẩm 
 	 Chữ người tử tù ( Ban đầu có tên là Dòng chữ cuối cùng ) là một truyện ngắn đặc sắc trong Vang bóng một thời – xuất bản năm 1940, gồm 11 truyện ngắn viết về “ một thời ” đã qua nay chỉ còn “ vang bóng ” . 
Nếu còn sống , năm nay nhà văn Nguyễn Tuân thọ đúng 95 tuổi (1910-2005), kỷ niệm sự kiện này , nhà văn Đoàn Minh Tuấn đã cho ra mắt bạn đọc tập “ Với bác Nguyễn Tuân ”. 
1. Tác giả 
I. TÌM HIỂU CHUNG.	 1. Tác giả 	 	 2. Tác phẩm 
	 Tập truyện ngắn Vang bóng một thời : Nhân vật chính là những nho sĩ cuối mùa cố giữ “ thiên lương ” và sự ” trong sạch tâm hồn ” . 
 II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN 
 1.Tóm tắt truyện Chữ người tử tù 
 Huấn Cao- khí phách hiên ngang , nổi tiếng 
 tài viết chữ đẹp , cầm đầu cuộc nổi loạn chống lại triều đình phong kiến nhưng thất bại , bị bắt giải đến đề lao . 
  Quản ngục – người phục vụ cho triều đình phong kiến , vốn say mê chữ đẹp , từng ao ước có được chữ của ông Huấn . 
  Viên quản ngục đã biệt đãi với Huấn Cao với tấm lòng đầy ngưỡng mộ nhưng thái độ lạnh nhạt , khinh bạc của Huấn Cao làm cho quản ngục rất khổ tâm , lại càng cháy bỏng đam mê được chữ . 
  Vào một buổi chiều lạnh , hiểu được nỗi lòng và sở nguyện của quản ngục , Huấn Cao đồng ý cho chữ và khuyên ngục quan bỏ nghề , về quê và giữ lấy thiên lương cho lành vững . 
II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN 
Em hãy trình bày về tình huống gặp gỡ của hai nhân vật trong tác phẩm Chữ người tử tù ? 
1. Đọc - Tóm tắt truyện Chữ người tử tù 
	2.Tình huống truyện 
	 	 Cuộc gặp gỡ khác thường của hai con người khác thường : 
	 - Diễn ra nơi tù ngục , trong thời gian còn ít ngày Huấn Cao chịu án chém . 
	 - Trong tình thế éo le: 
 	+ Viên quản ngục - kẻ đại diện cho bạo lực tăm tối nhưng lại khát khao ánh sáng của chữ nghĩa 
 	+ Huấn Cao - người tử tù , cầm đầu cuộc nổi loạn , nổi tiếng có khí phách và tài viết chữ đẹp . 
 Xét trên bình diện xã hội : Họ là những kẻ đối địch . 
 Xét trên bình diện nghệ thuật : Họ là tri kỷ , tri âm đều yêu cái đẹp . 
 II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN 
 1. Đọc - Tóm tắt truyện Chữ người tử tù 	 
 2. Tình huống truyện 
 Tình huống độc đáo góp phần : 
  Nổi bật vẻ đẹp của hình tượng Huấn Cao 
  sáng tỏ tấm lòng biệt nhỡn liên tài của viên quản ngục 
  Thể hiện sâu sắc chủ đề của tác phẩm . 
	 Thư pháp : nghệ thuật viết chữ đẹp . 
II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN 
 Đọc - Tóm tắt truyện Chữ người tử tù 
2. Tình huống truyện 
3. Giới thiệu về nghệ thuật thư pháp 
Em hãy giới thiệu về nghệ thuật thư pháp ? 
II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN 
 1. Đọc - Tóm tắt truyện Chữ người tử tù 
 2. Tình huống truyện 
 3. Giới thiệu về nghệ thuật thư pháp 
 - Mỗi lần đặt bút đối với nhà thư pháp là một lần sáng tạo . 
 - Mỗi nét bút là tập trung cao độ , kết tụ tinh hoa và tinh huyết của người nghệ sĩ . 
 - Mỗi nét chữ đều là hiện hình của những khát khao thầm kín mà mãnh liệt chất chứa trong sâu thẳm tâm hồn , nhân cách người viết . 
Một số hình ảnh về nghệ thuật thư pháp 
Khải Thư Âu thể 
Nội dung: Hoài Đức  Dịch nghĩa : Hoài mong cái Đức 
Nghệ thuật thư pháp ? 
CHỮ MÔ PHỎNG 
Một số hình ảnh về nghệ thuật thư pháp 
Chữ Cần 
Nội dung: Cổ nhân ... duy cần hữu công ( Ứng Hòa Dã Phu thư )  
Chữ Đạo 
Nội dung: Du sơn ngoạn thủy quan thưởng  Hoa mộc thử hữu ... chi đạo dã 
Chữ Lộc 
Nội dung: Bình tâm lộc tự nhiên ( Ứng Hòa Dã Phu thư ) 
Nguyễn Tuân đã miêu tả nét tài hoa ở Huấn Cao qua các chi tiết nào ? Ca ngợi tài năng của Huấn Cao, nhà văn thể hiện quan niệm và tư tưởng nghệ thuật gì của mình ? 
Nguyễn Tuân đã miêu tả nét tài hoa ở Huấn Cao qua các chi tiết nào ? Ca ngợi tài năng của Huấn Cao, nhà văn thể hiện quan niệm và tư tưởng nghệ thuật gì của mình ? 
4. VẺ ĐẸP HÌNH TƯỢNG NHÂN VẬT HUẤN CAO 
	 a. Huấn Cao - một nghệ sĩ tài hoa trong nghệ thuật thi pháp : 
 Huấn Cao có “ tài viết chữ rất nhanh và đẹp ”. 
“ Chữ ông Huấn Cao đẹp lắm vuông lắm ’’ 
“ Có được chữ ông Huấn mà treo là một báu vật trên đời ” 
 Nét chữ nết người : “ nét chữ vuông tươi tắn nó nói lên cái hoài bão tung hoành của một đời con người ” 
 Kính trọng và ngưỡng mộ những bậc tài hoa ; Trân trọng nghệ thuật thư pháp cổ truyền của cha ông 
Có người cho rằng:Huấn Cao không chỉ là một nghệ sĩ thư pháp tài hoa mà còn là một trang anh hùng dũng liệt , khí phách hiên ngang bất khuất . Em hãy chứng minh? 
4.VẺ ĐẸP HÌNH TƯỢNG NHÂN VẬT HUẤN CAO 
Có người cho rằng:Huấn Cao không chỉ là một trang anh hùng dũng liệt , khí phách hiên ngang bất khuất ,mà còn là một nghệ sĩ thư pháp tài hoa Em hãy chứng minh? 
Có người cho rằng:Huấn Cao không chỉ là một trang anh hùng dũng liệt , khí phách hiên ngang bất khuất ,mà còn là một nghệ sĩ thư pháp tài hoa Em hãy chứng minh? 
Có người cho rằng:Huấn Cao không chỉ là một trang anh hùng dũng liệt , khí phách hiên ngang bất khuất ,mà còn là một nghệ sĩ thư pháp tài hoa Em hãy chứng minh? 
Có người cho rằng:Huấn Cao không chỉ là một trang anh hùng dũng liệt , khí phách hiên ngang bất khuất ,mà còn là một nghệ sĩ thư pháp tài hoa Em hãy chứng minh? 
Có người cho rằng:Huấn Cao không chỉ là một trang anh hùng dũng liệt , khí phách hiên ngang bất khuất ,mà còn là một nghệ sĩ thư pháp tài hoa Em hãy chứng minh? 
Có người cho rằng:Huấn Cao không chỉ là một trang anh hùng dũng liệt , khí phách hiên ngang bất khuất ,mà còn là một nghệ sĩ thư pháp tài hoa Em hãy chứng minh? 
4.VẺ ĐẸP HÌNH TƯỢNG NHÂN VẬT HUẤN CAO 
b. Khí phách hiên ngang , bất khuất ( một trang anh hùng dũng liệt ) : 
Là thủ lĩnh của phong trào khởi nghĩa chống lại triều đình suy đồi thối nát . 
Ngay khi đặt chân vào nhà ngục : thái độ không thèm chấp trước câu nói của tên lính áp giải ; lạnh lùng dỗ gông . 
Khi được Viên quản ngục biệt đãi “ thản nhiên nhận rượu thịt như việc vẫn làm trong cái hứng bình sinh ”. 
Trả lời quản ngục bằng thái độ khinh bạc , đến điều : “ Ngươi hỏi ta muốn gì ? Ta chỉ muốn một điều là nhà ngươi đừng đạt chân vào đây ”. 
Là người có tài viết chữ đẹp nhưng Huấn Cao mới chỉ cho chữ những ai ? Vì sao như vậy ? 
4. VẺ ĐẸP HÌNH TƯỢNG NHÂN VẬT HUẤN CAO 
c. Thiên lương trong sáng , nhân cách cao cả . 
“ Không vì vàng ngọc hay quyền thế mà phải ép mình viết câu đối ” và mới chỉ cho chữ “ ba người bạn thân ”. 
Trọng nghĩa , khinh lợi , chỉ cho chữ những người tri kỉ . 
Tại sao Huấn Cao lại vui vẻ nhận lời cho chữ quản ngục ? Điều đó nói lên vẻ đẹp nào trong con người ông ? 
4. VẺ ĐẸP HÌNH TƯỢNG NHÂN VẬT HUẤN CAO 
c. Thiên lương trong sáng , nhân cách cao cả . 
 Do cảm tấm lòng “ biệt nhỡn liên tài ” và hiểu ra “ sở thích cao quý ” của quản ngục , Huấn Cao đã nhận lời cho chữ . 
Chỉ cho những người biết trân trọng cái tài và yêu quý cái đẹp . 
4.VẺ ĐẸP HÌNH TƯỢNG 
 NHÂN VẬT HUẤN CAO 
Anh chị cảm nhận gì về câu nói của Huấn Cao với quản ngục : “ thiếu chút nữa , ta đã phụ mất một tấm lòng trong thiên hạ”(về lối sống ) ? 
c. Huấn Cao- nhân cách trong sáng , cao cả . 
4.VẺ ĐẸP HÌNH TƯỢNG NHÂN VẬT HUẤN CAO 
c. Huấn Cao- nhân cách trong sáng , cao cả . 
Câu nói : “ thiếu chút nữa , ta đã phụ mất một tấm lòng trong thiên hạ ”: Bộc lộ lẽ sống của Huấn Cao : Sống là phải xứng đáng với những tấm lòng , phụ tấm lòng cao đẹp của người khác là không thể tha thứ . 
 Sự trân trọng đối với những người có sở thích thanh tao , có nhân cách cao đẹp . 
 Đánh giá nhân vật Huấn Cao 
- Huấn cao là nhân vật lý tưởng có sự kết hợp hài hòa giữa tâm và tài ; hiên ngang bất khuất trước cái ac, cái xấu nhưng mềm lòng trước cái thiện,cái đẹp . 
Nếu phải phát biểu một cách ngắn gọn về vẻ đẹp của nhân vật Huấn Cao sau khi đã phân tích , các em sẽ nói như thế nào ? 
- Quan điểm nghệ thuật : tài - tâm , đẹp - thiện không thể tách rời nhau . 
Tác giả yêu mến , ca ngợi , tiếc nuối những người như ông Huấn – người “ kết tinh ”, lưu giữ vẻ đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc . 
 Điều này cũng nói lên được tinh thần dân tộc , lòng yêu nước của nhà văn được gởi gắm một cách kín đáo . Một nỗi buồn , một ước mơ của người dân yêu nước đang sống trong cảnh mất nước . 
 Qua nhân vật Huấn Cao, Nguyễn Tuân còn muốn gởi gắm với chúng ta điều gì ? 
 Đánh giá khái quát về nhân vật Huấn Cao 
5. NHÂN VẬT VIÊN QUẢN NGỤC 
	 - Có tâm hồn nghệ sĩ , say mê và quý trọng cái đẹp : “ sở nguyện cao quý ”  được một đôi câu đối do tay ông Huấn Cao viết . 
	- Có tấm lòng “ biết giá người , biết trọng người ngay ”. 
	  Đây chính là phẩm chất khiến Huấn Cao cảm kích coi là “ một tấm lòng trong thiên hạ ” và tác giả thì xem ngục quan là “ một thanh âm trong trẻo chen vào giữa bản đàn mà nhạc luật đều hỗ loạn xô bồ ”. 
	 Nhân vật viên quản ngục có phẩm chất gì khiến Huấn Cao cảm kích ? 
5. NHÂN VẬT VIÊN QUẢN NGỤC  
	 - Trong mỗi con người đều ẩn chứa tâm hồn yêu cái đẹp , cái tài . Bên cạnh những cái chưa tốt , mỗi người còn có phần “ thiên lương ”. 
	- Đôi khi , cái đẹp tồn tại ở trong môi trường của cái ác , cái xấu , nhưng không vì thế mà nó lụi tàn , trái lại , nó càng mạnh mẽ và bền bỉ . 
Theo các em , qua nhân vật quản ngục , Nguyễn Tuân muốn thể hiện những suy nghĩ gì về cái đẹp ? 
	QUAN NIỆM NGHỆ THUẬT CỦA NHÀ VĂN QUA NHÂN VẬT QUẢN NGỤC 
6. Cảnh cho chữ 
a. Cảnh tượng xưa nay chưa từng có : 
	 	- Hoàn cảnh , địa điểm cho chữ : diễn ra ở giữa nhà tù - nơi ngự trị của bóng tối , cái ác 	 
 - Tư thế của những người cho chữ , nhận chữ : 
 + Người nắm quyền sinh sát : khúm núm , sợ sệt 
 + Tử tù : ung dung đường bệ . 
 Kẻ có chức năng giáo dục tội phạm thì đang bị tội phạm “ giáo dục ”. 
Nhà văn đã gọi cảnh cho chữ là gì ? Vì sao ? 
CAÛNH CHO CHÖÕ 
	 	 b1. Thủ pháp tương phản : 
 	- Sự đối lập giữa : 
 + ánh sáng - bóng tối ; 
 + cái hỗn độn , xô bồ , nhơ bẩn - cái thanh khiết , cao cả của nền lụa trắng , nét chữ đẹp đẽ . 
 	 + kẻ tử tù đang ban phát cái đẹp và cái thiện - viên quan coi ngục đang khúm núm , lĩnh hội , vái lạy . 
	 Làm nổi bật hình ảnh Huấn Cao, sự vươn lên , thắng thế của ánh sáng đối với bóng tối , cái đẹp đối với cái xấu xa , nhơ bẩn , cái thiện đối với cái ác . 
Nguyễn Tuân đã sử dụng thủ pháp nghệ thuật nào ? 
Tác dụng của nó ? 
 b. Thủ pháp nghệ thuật khắc họa cảnh cho chữ : 
6. Cảnh cho chữ 
	 b2. Nhịp điệu chậm rãi , câu văn giàu hình ảnh . 
 Nhịp điệu gợi liên tưởng một đoạn phim quay chậm : 	-“ Một buồng tối chật hẹp , ẩm ướt , tường đầy mạng nhện , đất bừa bãi phân chuột , phân gián ”. 
 	-“ Trong một không khí khói tỏa như đám cháy nhà , ánh sáng đỏ rực như một bó đuốc tẩm dầu rọi trên ba cái đầu người đang chăm chú trên một tấm lụa bạch ” 
 	- “ Một người tù , cổ đeo gông , chân vướng xiềng , đang dậm tô nét chữ trên tấm lụa trắng tinh căng trên mảnh ván ”. 
	 Từ bóng tối đến ánh sáng . 
	 Từ hôi hám , nhơ bẩn đến cái đẹp . 
Đọc đoạn văn tả cảnh ông Huấn cho chữ , có người liên tưởng đến một đoạn phim quay chậm . Em hiểu như thế nào về ý kiến này?(chú ý nhịp câu văn , chất tạo hình trong ngôn ngữ ) và có nhận xét gì về chiều hướng vận động của đoạn phim ? 
6. Cảnh cho chữ 
b. Thủ pháp nghệ thuật khắc họa cảnh cho chữ : 
	 c.Lời khuyên của Huấn Cao  
 	  Từ bỏ chốn ngục tù nhơ bẩn , 
  Tìm về chốn thanh tao 
  Giữ thiên lương cho lành vững . 
 	-Di huấn của người tử tù nhắn tới người đọc : 
  Muốn chơi chữ phải giữ lấy thiên lương . 
  Trong môi trường của cái ác , cái đẹp khó có thể tồn tại . 
  Chơi chữ đâu chỉ là chuyện chữ nghĩa.Đó là chuyện cách sống , chuyện văn hóa . 
Sau khi viết xong bức châm , Huấn Cao đã khuyên quản ngục điều gì ? Tư tưởng của nhà văn ẩn trong lời khuyên ấy ? 
6. Cảnh cho chữ 
d. Hành động bái lĩnh của ngục quan . 
	 Cái đẹp , cái thiện có sức mạnh cảm hóa con người . 
	 Niềm tin vững chắc vào con người , nhà văn khẳng định : thiên lương là bản tính tự nhiên của con người . 
  Dù trong hoàn cảnh nào , con người vẫn luôn khát khao hướng tới chân – thiện – mỹ . 
  giá trị nhân văn của tác phẩm . 
 Ngục quan đã đáp lại lời khuyên chân tình của Huấn Cao như thế nào ? 	 Những biểu hiện đó gợi lên trong lòng các em những suy nghĩ gì ? 
5. Cảnh cho chữ 
III. TỔNG KẾT 	 Ghi nhớ : SGK  
Em hãy đọc chậm , to, rõ nội dung Ghi nhớ của sách giáo khoa trang 115. 
 	 Cảm nghĩ về nhân vật Huấn Cao trong tác phẩm Chữ người tử tù . 
	 Gợi ý : Học sinh viết một đoạn trình bày cảm nghĩ sâu sắc nhất về nhân vật Huấn Cao ( không cần phải nói đầy đủ về hình tượng Huấn Cao, chỉ nói về điều mình cho là ý nghĩa nhất .) 
IV. Luyện tập