Bài giảng Ngữ văn 11 - Tuần 24: Từ ấy - Năm học 2022-2023 - Hoàng Xuân An - Trường THPT Đông Tiền Hải

PHÂN TÍCH KHỔ 3 BÀI THƠ TỪ ẤY 
“Tôi đã là con của vạn nhà 
Là em của vạn kiếp phôi pha 
Là anh của vạn đầu em nhỏ 
Không áo cơm cù bất cù bơ ” 
 Sự chuyển biến sâu sắc trong tâm hồn nhà thơ – tình cảm lớn. 
I. DÀN Ý CHI TIẾT 
1/ Mở bài: 
Giới thiệu khái quát về tác giả Tố Hữu, bài thơ “Từ ấy” và khổ 3 của bài thơ. 
2/ Thân bài: 
Nhà thơ khẳng định một cách thuyết phục: “Ta đã là con của vạn nhà rồi”. Cách xưng hô rất đặc biệt: 
– Từ “con” được dùng cho quan hệ huyết thống, ruột thịt. 
– “Tôi” là thành viên của “vạn nhà” → tôi với quần chúng là ruột thịt, cùng nhau vượt qua gian khó. 
‐ Việc lặp lại nhiều lần từ “là” thể hiện sự quyết tâm, kiên định không lay chuyển của Tố Hữu. 
– “Vạn nhà” là Từ chỉ số lượng lớn, chỉ đại gia đình lao động. “Vạn kiếp phôi pha” để chỉ những kiếp người sống đau khổ, bất hạnh. Lời thơ thể hiện sự phẫn nộ trước sự bất công của xã hội, lòng thương xót những người nghèo khổ. 
‐ Hình ảnh “vạn đàn em nhỏ” chỉ một số đông trẻ mồ côi, cơ nhỡ. 
‐ “Không áo cơm, cù bất cù bơ” là câu nói phổ biến để chỉ những đứa trẻ lang thang cơ nhỡ, không nơi nương tựa trong xã hội. 
→ Thể hiện sự phẫn nộ với giọng điệu gay gắt, thẳng thắn bằng hình ảnh ước lệ. 
→ Đây là sự chuyển biến đặc biệt sâu sắc trong nội tâm, tình cảm của nhà thơ. 
‐ Dấu chấm lửng cuối bài thơ không phải là kết thúc mà chỉ là bắt đầu của những gì sắp tới. 
3/ Kết bài: 
Khẳng định về ý nghĩa của bài thơ. 
DẪN NHẬP 
 Nhà phê bình Hoài Thanh khi nhận định về thơ Tố Hữu có viết: “Thái độ toàn tâm, toàn ý vì cách mạng là nguyên nhân chính đưa đến thành công của thơ anh” . Nhận định của Hoài Thanh rất đúng với cuộc đời và sự nghiệp thơ ca của Tố Hữu. Với nhà thơ Tố Hữu thơ ca và đời sống không hề mâu thuẫn với nhau, sống là hành động, mà thơ cũng là hành động. Thơ của Tố Hữu là hình thức tươi đẹp của hoạt động cách mạng, của đời sống. “Từ ấy” là một trong những bài thơ tiêu biểu đánh dấu sự chuyển biến mạnh mẽ trong thơ cũng như cuộc đời cách mạng của Tố Hữu. Và khổ thơ thứ 3 . 
 . 
Đã thể hiện s ự chuyển biến sâu sắc trong tâm hồn nhà thơ – tình cảm lớn. 
. 
 Tố Hữu được mệnh danh là nhà thơ của dân tộc. Thơ ca của ông có ảnh hưởng rất lớn tới đời sống của nhân dân những năm Cách Mạng. Tập thơ “Từ ấy” mở đầu cho chặng đường thơ ca Cách mạng của ông. Bài thơ cùng tên s á ng tác năm 1938 như khúc hát sôi nổi về nhiệt huyết, tình yêu niềm tin với Đảng và Cách mạng. Mở đầu bài thơ là những câu thơ diễn tả cảm xúc dạt dào của người thanh niên trẻ tuổi, thì những vẫn thơ tiếp vẫn là mạch cảm xúc đó tác g ỉa nói lên tiếng nói tình cảm gắn kết khối đại đoàn kết của dân tộc trong ánh s á ng Cách mạng Đảng. 
	 Trước khi được giác ngộ lý tưởng của mình, Tố Hữu là một thanh niên tiểu tư sản. Lý tưởng cộng sản giúp nhà thơ không chỉ có được lẽ sống mới mà còn vượt qua được những tình cảm ích kỉ, hẹp hòi của bọn tiểu tư sản để hướng tới tình bạn giai cấp với quần chúng nghèo khổ. Ngoài ra, nhà thơ còn cảm nhận được tình cảm gia đình trong quần chúng cách mạng. Người lính ấy tự nguyện coi mình là con của vạn gia đình, là em của vạn kiếp, là anh của vạn em. 
	 Tố Hữu tự nhận mình là “ con của vạn nhà ”. “Vạn Nhà” ở đây không phải là vùng đất Huế đằm thắm, thơ mộng mà là từng mảnh đất trên dải đất hình chữ S thân yêu . Hình ảnh con người, nhân dân Việt Nam trong lòng tác giả thật gần gũi, thống nhất. Tố Hữu cũng từng nói mình là “Là em của vạn kiếp phôi pha”. Nhắc đến “kiếp phôi pha” là nhắc đến quá khứ hào hùng của tổ tiên mình. Tác giả nhận làm “em” có ý nói mình tiếp bước cha ông và đón nhận tinh thần chiến đấu, tinh thần đoàn kết của họ. Không chỉ vậy, Tố Hữu cũng tự nhận mình là “anh của vạn đầu em nhỏ”. Sở dĩ tác giả muốn làm anh là vì muốn bảo vệ và yêu thương những số phận của những người dân thuộc địa khỏi đói nghèo, chiến tranh, áp bức và đói khát. 
	 Nói đến những mảnh đời dở dang (những người đau khổ, bất hạnh, những người lao động vất vả, thường phải dãi nắng dầm mưa để mưu sinh), những đứa trẻ cù bất cù bơ (những đứa trẻ không có nơi nương tựa, phải lang thang nay đây mai đó), thì nhà thơ đồng cảm và lòng trắc ẩn chân thành, giàu cảm xúc được dấy lên. 
	 Trong khổ thơ ngắn bốn câu, Tố Hữu sử dụng điệp cấu trúc lặp lại ba lần “ Đã là ” để khẳng định rõ lập trường của mình trong khối đại đoàn kết . Một sự tự nguyện hoàn toàn tuyệt đối, không băn khoăn, không ngần ngại . Điệp Từ ba lần ” Tôi đã là ” như lời thề của người lính , khi đứng vào hàng ngũ cách mạng. Phép điệp với các từ “con”, “em”, “anh” và hình ảnh ước lệ “vạn” (nghĩa là con số rất lớn) càng nhấn mạnh, củng cố mối quan hệ gia đình đầm ấm, khăng khít. Từ đó cũng củng cố ý thức tự giác, chắc chắn, vững chắc của ông. Tố Hữu đang hòa mình cùng với nhân dân. Dường như tác giả ngầm khẳng định tình đoàn kết của tất cả anh chị em, tình cảm gắn bó của mọi người. Tác giả hứa sẽ chiến đấu, đấu tranh cùng với họ. Như nhà thơ Xuân Diệu đã từng nung nấu, ấp ủ lẽ sống đẹp: 
Tôi cùng xương thịt với nhân dân của tôi  Cùng đổ mồ hôi, cùng sôi giọt máu;  Tôi sống với cuộc đời chiến đấu  Của triệu người yêu dấu gian lao. 
(Những đêm hành quân) 
Nhà thơ xin được làm “người con của vạn gia đình, người em của vạn kiếp phôi pha, người anh của vạn người em nhỏ ”, hứa cả đời mang lại hạnh phúc cho những mảnh đời bất hạnh, mệt mỏi. Những đứa trẻ nghèo tuyệt vọng sống một cuộc đời khốn khổ vì cuộc chiến tranh vô nghĩa do sự áp bức của thực dân. 
Liên hệ mở rộng : Bài thơ ra đời vào năm 1938, đồng thời gian một số tác phẩm văn học hiện thực đã phản ánh những kiếp sống mòn, quẩn quanh, bế tắc rất cụ thể như: “Hai đứa trẻ” với chị em Liên, bà cụ Thi điên, mẹ con chị Tí, đó cũng là những “kiếp phôi pha” hay cả như những kiếp người vì xã hội đương thời mà trở nên tha hóa như Chí Phèo trong truyện ngắn của nhà văn Nam Cao. Tất cả họ đều cần được bảo vệ, cần được che chở, cần được “khai sáng” bởi chân lý của Đảng để cùng nhau hướng đến một tương lai tươi sáng hơn. Chính Tố Hữu – con người với trái tim yêu thương bao la sẽ làm điều đó. 
 Hình ảnh người Việt Nam năm 1938 hiện lên thật thương xót trong lời thơ của nhà thơ với lòng trắc ẩn. Tác giả ngầm lên án chế độ áp bức bóc lột của thực dân, đồng thời thắp lên niềm tin mãnh liệt rằng cuộc cách mạng của Đảng sẽ mang lại cho đất nước cuộc sống tươi đẹp, hạnh phúc và không đau thương. 
Cũng chính vì lẽ đó, mà Tố Hữu càng hang say hoạt động cách mạng, và cũng chính họ là đối tượng sáng tác chủ yếu của ông: cô gái giang hồ trong “Tiếng hát sông Hương”, chú bé đi ở trong “Đi đi em”,.. 
THAM KHẢO TƯ LIỆU: 
Nhà thơ Phạm Tiến Duật: ”Trước hết, Tố Hữu là một nhà cách mạng đầy nhiệt huyết; sau nữa là nhà thơ. Cách mạng là nền móng trong toàn bộ sự nghiệp thơ ca của ông. Chính vì lẽ đó, thơ ông mang đậm màu sắc cách mạng và tiếng nói của nhân dân. Với Giải thưởng Hồ Chí Minh và Giải thưởng ASEAN, Tố Hữu xứng đáng là một nhà văn hóa lớn, một tấm gương lớn cho mọi thế hệ; đặc biệt là những nhà thơ trẻ. Nét nổi bật mà không thể phủ nhận, đó là: Thơ ông đã làm trong sáng thêm ngôn ngữ tiếng Việt. Chỉ với hai tập thơ: ”Từ ấy” và ”Việt Bắc” cũng đã đủ để đánh giá về con người Tố Hữu và sự nghiệp thơ ca của ông đối với Cách mạng và nhân dân”. 
 	 Thơ Tố Hữu là hình thức tươi đẹp của hoạt động cách mạng . Đó là sự kết hợp, sự vận động trong tâm trạng nhà thơ được thể hiện sinh động qua những hình ảnh thơ tươi sáng, qua các biện pháp tu từ và hệ thống ngôn từ giàu nhạc điệu. 
 	 “Linh hồn là ấn tượng của một tác phẩm” (Puskin). Thật vậy, qua k hổ thơ độc giả cảm nhận được linh hồn của cái tôi Tố Hữu với tiếng lòng hăm hở ngay buổi đầu bắt gặp, giác ngộ lí tưởng cộng sản với niềm vui lớn, lẽ sống lớn và tình cảm lớn. Đó còn là thông điệp gửi đến thế hệ trẻ hôm nay, phải biết xây dựng lí tưởng sống phù hợp với thời đại, bởi : Sống là cho đâu chỉ nhận riêng mình./. 
“Từ ấy” Bài thơ cũng chính là bản tuyên ngôn cho tập thơ “Từ ấy” nói riêng và toàn bộ các tác phẩm của ông nói chung: đó là quan điểm của giai cấp vô sản với nội dung quan trọng là nhận thức sâu sắc về mối liên hệ giữa cá nhân với quần chúng lao khổ. 
 Đồng thời, Từ ấy tiêu biểu cho hồn thơ trữ tình – chính trị của Tố Hữu. Từ ấy có ý nghĩa mở đầu cho con đường cách mạng, con đường thi ca của Tố Hữu. Bài thơ còn là bản tuyên ngôn về lẽ sống, tuyên ngôn nghệ thuật của nhà thơ. 
Đọc văn bản sau và trả lời câu hỏi: 
(1)Người thành công luôn chịu trách nhiệm cho bất cứ chuyện gì xảy ra trong cuộc sống của họ. Họ tin rằng dù chuyện gì xảy ra đi chăng nữa, họ là một phần nguyên nhân gây ra nó. Ví dụ: nếu học thi trượt, đó là lỗi của họ. Nếu không được cha mẹ tin tưởng, đó là lỗi của họ. Nếu phải vào lớp tệ hại nhất, đó là lỗi của họ. Nếu trở thành một học sinh xuất sắc, đó cũng là nhờ nỗ lực của họ. Nhận lãnh trách nhiệm về bản thân có một sức mạnh tiềm ẩn vô cùng to lớn. Nếu bạn tin rằng bạn là nguyên do của mọi chuyện, bạn sẽ có khả năng thay đổi và cải thiện mọi chuyên. Nói một cách đơn giản, bạn làm chủ cuộc sống của chính bạn. 
(2)[...] Những kẻ thất bại bao giờ cũng có khuynh hướng đổ lỗi cho mọi người ngoại trừ bản thân họ. Họ đổ thừa thầy cô giảng bài nhàm chán, đổ thừa kỳ thi quá khó, đổ thừa bạn bè làm họ xao nhãng việc học, đổ thừa cha mẹ suốt ngày cằn nhằn họ. Tệ hại hơn cả, một số học sinh còn tự lừa dối bản thân rằng mọi việc cũng không đến nỗi quá tệ, rằng môn Toán của họ cũng không tệ đến thế, rằng thực chất họ học hành rất chăm chỉ... trong khi tự đáy lòng, họ biết rõ những điều đó không phải là sự thật. “Những người và những việc xung quanh mình khiến mình thất bại”. Suy nghĩ đó khiến bạn trở thành nạn nhân bất lực, không thể thay đổi được cuộc sổng. 
( Tôi tài giỏi, bạn cũng thế , Adam Khoo, NXB Phụ nữ, 2013) 
Xác định thao tác lập luận chính của văn bản trên? Phương thức biểu đạt chính của văn bản trên?