Bài giảng Ngữ văn 11 - Tuần 2: Tự tình (4 câu cuối) - Năm học 2022-2023 - Trần Thị Hương Giang - Trường THPT Nguyễn Tất Thành

TỰ TÌNH 
(Baøi II) 
Hoà Xuaân Höông 
Tác giả : Hồ Xuân Hương (chưa rõ năm sinh , năm mất) 
- Th ời đại: s ố ng vào khoảng nửa cuối TK XVIII - nửa đầu TK XIX. 
- Quê: làng Quỳnh Đôi, Quỳnh Lưu, Nghệ An. 
- Xuất thân: trong gia đình nhà n ho nghèo, cha làm nghề dạy học. 
 l à người đa tài , đa tình, phóng túng, đi rất nhiều nơi, giao thiệp với nhiều văn nhân tài tử, tình duyên ngang trái, éo le, hai lần lấy chồng đều làm lẽ. 
 Hồ Xuân Hương (chưa rõ năm sinh , năm mất) 
- Th s ố ng vào khoảng nửa cuối TK XVIII - nửa đầu TK XIX. 
- làng Quỳnh Đôi, Quỳnh Lưu, Nghệ An 
- Xuất trong gia đình nhà n ho nghèo, cha làm nghề dạy học. 
 Là người đa tài , đa tình, phóng túng, đi rất nhiều nơi, giao thiệp với nhiều văn nhân tài tử, tình duyên ngang trái, éo le , hai lần lấy chồng đều làm lẽ. 
Tranh minh họa Hồ Xuân Hương 
 - Sự nghiệp : 
 + Thô Noâm coù khoaûng 40 baøi. 
 + Taäp “Löu höông kí” goàm 24 bài thơ chữ Hán và 26 bài thơ Nôm. 
- Noäi dung thơ: 
 + Laø tieáng noùi thöông caûm ñoái cuoäc ñôøi, soá phaän ngöôøi phuï nöõ. 
 + Khaúng ñònh, ñeà cao veû ñeïp vaø khaùt voïng cuûa hoï. 
  B à là nhà thơ nữ vieát veà phuï nữ, traøo phuùng mà tröõ tình, ñaäm chaát vaên hoïc daân gian từ đề tài đến ngôn ngữ. Bà được mệnh danh là “Bà chúa thơ Nôm” 
7 
Một số tác phẩm của Hồ Xuân Hương 
Tự tình (bài 1) 
	 Tiếng gà xao xác gáy trên bom,Oán hận trông ra khắp mọi chòm.Mõ thảm không khua mà cũng cốc,Chuông sầu chẳng đánh cớ sao om.Trước nghe những tiếng thêm rền rĩ,Sau hận vì duyên để mõm mòm.Tài tử văn nhân ai đó tá,Thân này đâu đã chịu già tom. 
Tự tình (bài 3) 
	 Chiếc bách buồn vì phận nổi nênh,Giữa dòng ngao ngán nỗi lênh đênh.Lưng khoang tình nghĩa dường lai láng,Nửa mạn phong ba luống bập bềnh.Cầm lái mặc ai lăm đỗ bến,Giong lèo thây kẻ rắp xuôi ghềnh.Ấy ai thăm ván cam lòng vậy,Ngán nỗi ôm đàn những tấp tênh. 
a. Xuaát xöù : 
T rong chuøm thô “Töï tình”(3 baøi) 
b. Theå thô : 
T haát ngoân baùt cuù Ñöôøng luaät 
c. Kết cấu : 
 2. Tác phẩm “Töï tình”(II): 
 Đề - Thực – Luận – Kết 
TỰ TÌNH ( II ) 
Đêm khuya văng vẳng trống canh dồn, 
Trơ cái hồng nhan với nước non. 
Chén rượu hương đưa say lại tỉnh, 
Vầng trăng bóng xế khuyết chưa tròn. 
Xiên ngang mặt đất, rêu từng đám, 
Đâm toạc chân mây, đá mấy hòn. 
Ngán nỗi xuân đi xuân lại lại, 
Mảnh tình san sẻ tí con con ! 
Hai câu đề : 
Đêm khuya văng vẳng trống canh dồn, 
Trơ cái hồng nhan với nước non. 
II. Tìm hiểu chung: 
Hai câu đề : 
Đêm khuya văng vẳng trống canh dồn, 
 Hồ Xu©n H­¬ng tù tình trong thêi ®iÓm nµo? 
Hai câu đề : 
Đêm khuya văng vẳng trống canh dồn, 
con người sống với chính bản thân mình 
Không gian được miêu tả như thế nào? 
Hai câu đề : 
Đêm khuya văng vẳng trống canh dồn, 
sống với chính bản thân mình, giãi bày tâm sự 
Gấp gáp, 
liên hồi 
 Tĩnh mịch , vắng lặng 
 bước đi vội vã của thời gian nói lên sự cô đơn, rối bời tâm trạng của nhân vật trữ tình 
 Trong ®ªm khuya thanh v¾ng, Xu©n H­ ươ ng l¾n g nghe thÊy ©m thanh gì ? 
Hai câu đề : 
 Trơ cái hồng nhan với nước non. 
Hai câu đề : 
 Trơ cái hồng nhan với nước non. 
Trơ lì, t ủi hổ, bẽ bàng 
Hai câu đề : 
 Trơ cái hồng nhan với nước non. 
Trơ lì, t ủi hổ, bẽ bàng 
Phụ nữ đẹp, bạc phận 
Hai câu đề : 
 Trơ cái + hồng nhan với nước non. 
Trơ lì, t ủi hổ, bẽ bàng 
Phụ nữ đẹp, bạc phận 
Thân phận rẻ rúng, m ỉa mai 
Hai câu đề : 
 Trơ cái hồng nhan với nước non. 
Sự dãi dầu , cay đắng 
S ự bền gan thách đố với duyên phận, với xã hội, với đất trời . 
Hai câu đề : 
 Trơ cái hồng nhan với nước non. 
đảo ngữ 
Hai câu đề : 
 1 3 3 
 Trơ cái hồng nhan với nước non. 
Hai câu đề : 
 Trơ cái hồng nhan với nước non . 
thân phận nhá bÐ 
cuộc đời, xã hội rộng lớn 
 NT đối lập: càng làm xoáy sâu vào nỗi đau, nhấn mạnh sự bẽ bàng tủi hổ về duyên phận. 
Tóm lại, hai câu đề thể hiện tâm trạng gì 
 của Xuân Hương? 
 Sự cô đơn, trơ trọi, tủi hổ, bẽ bàng của nữ sĩ trong cảnh đêm khuya 
2. Hai câu thực: 
Chén rượu hương đưa say lại tỉnh, 
Vầng trăng bóng xế khuyết chưa tròn. 
2. Hai câu thực: 
Chén rượu hương đưa say lại tỉnh, 
Nhân vật trữ tình đã làm gì 
để thoát khỏi cô đơn? 
2. Hai câu thực: 
Chén rượu hương đưa say lại tỉnh, 
2. Hai câu thực: 
Chén rượu hương đưa say lại tỉnh, 
Giải sầu 
2. Hai câu thực: 
Chén rượu hương đưa say lại tỉnh , 
Giải sầu 
Sầu thêm sầu 
Giải sầu 
2. Hai câu thực: 
Vầng trăng bóng xế khuyết chưa tròn. 
Hình ảnh “ vầng trăng bóng xế 
khuyết chưa tròn ” có ý nghĩa gì? 
2. Hai câu thực: 
Vầng trăng bóng xế khuyết chưa tròn. 
Người 
2. Hai câu thực: 
Vầng trăng bóng xế khuyết chưa tròn. 
Người 
Sắp tàn 
Không trọn vẹn 
 bi kịch (2 lần ) 
 Nỗi xót xa, cay đắng cho duyên phận dở dang, lỡ làng 
Tâm sự nhà thơ muốn gửi 
gắm ở hai câu thơ này là gì ? 
Lấy chồng chung 
	 Kẻ đắp chăn bông kẻ lạnh lùng,Chém cha cái kiếp lấy chồng chung.Năm khi mười hoạ hay chăng chớ,Một tháng đôi lần có cũng không.Cố đấm ăn xôi xôi lại hỏng,Cầm bằng làm mướn mướn không công.Thân này ví biết dường này nhỉ,Thà trước thôi đành ở vậy xong. 
Xiên ngang mặt đất, rêu từng đám, 
Đâm toạc chân mây, đá mấy hòn. 
3. Hai câu luận: 
Hình ảnh thiên nhiên trong thơ 
Xuân Hương có gì đặc biệt? 
Xiên ngang mặt đất, rêu từng đám, 
3. Hai câu luận: 
Đâm toạc chân mây, đá mấy hòn. 
Nhỏ bé, 
hèn mọn 
Rắn chắc, 
 sắc nhọn, gai góc 
 thiên nhiên như cũng mang nỗi niềm phẫn uất của con người. Tất cả như sẵn sàng bộc lộ cá tính, bản lĩnh không cam chịu của chính tg. 
Xiên ngang mặt đất, rêu từng đám, 
3. Hai câu luận: 
 Đâm toạc chân mây, đá mấy hòn. 
Đảo ngữ 
Xiên + ngang mặt đất, rêu từng đám, 
3. Hai câu luận: 
 Đâm + toạc chân mây, đá mấy hòn . 
Đối lập 
 làm nổi bật sự phẫn uất, phản kháng của thiên nhiên cũng như tâm trạng của nữ sĩ. 
Xiên + ngang mặt đất, rêu từng đám, 
3. Hai câu luận: 
 Đâm + toạc chân mây, đá mấy hòn. 
Động từ mạnh + bổ ngữ 
 thể hiện sự bướng bỉnh, ngang ngạnh, phản kháng 
Qua hình tượng thiên nhiên giúp ta hiểu thêm tính cách gì của Hồ Xuân Hương? 
 Bản lĩnh, cá tính mạnh mẽ không cam chịu của Hồ Xuân Hương 
Ngán nỗi xuân đi xuân lại lại, 
Mảnh tình san sẻ tí con con ! 
2. Hai câu kết: 
Ngán nỗi xuân đi xuân lại lại, 
2. Hai câu kết: 
Ngán nỗi xuân đi xuân lại lại, 
2. Hai câu kết: 
Ngán ngẩm, 
 chán chường 
Ngán nỗi xuân đi xuân lại lại, 
2. Hai câu kết: 
 Mùa xuân 
 Tuổi xuân 
Ngán nỗi xuân đi xuân lại lại , 
2. Hai câu kết: 
Sự trở lại 
Thêm lần nữa 
Mảnh tình san sẻ tí con con ! 
2. Hai câu kết: 
Mảnh tình san sẻ tí con con ! 
2. Hai câu kết: 
Nhỏ bé 
Mảnh tình san sẻ tí con con ! 
2. Hai câu kết: 
Nhỏ bé 
Chia sẻ 
Mảnh tình san sẻ tí con con ! 
2. Hai câu kết: 
Nhỏ bé 
Chia sẻ 
Ít ỏi 
Không thể nhỏ hơn 
Bài thơ đã khép lại bằng tâm trạng gì của nhà thơ? 
 Câu thơ được viết ra từ tâm trạng của người mang thân làm lẽ . Đó cũng là nỗi lòng của người phụ nữ trong xã hội xưa khi mà hạnh phúc với họ chỉ là cái chăn quá hẹp. Đây chính là ý nghĩa nhân văn của bài thơ. 
Diễn biến tâm trạng của nhân vật trữ tình? 
Cô đơn, bẽ bàng 
Phẫn uất, phản kháng 
Chán chường, buồn tủi 
50 
Xót xa, đắng cay 
III.TỔNG KẾT 
2. Nội dung 
 Bài thơ thể hiện tâm trạng vừa đau buồn, vừa phẫn uất trước duyên phận hẩm hiu, gắng gượng vươn lên nhưng vẫn rơi vào bi kịch, đồng thời cho thấy khát vọng sống mãnh liệt của Hồ Xuân Hương. 
1. Nghệ thuật 
 Sử dụng từ ngữ giản dị mà đặc sắc: trơ, xiên ngang, đâm toạc, tí con con 
 Hình ảnh giàu sức gợi cảm: trăng khuyết chưa tròn, rêu xiên ngang, đá đâm toạc 
 để diễn tả các biểu hiện phong phú tinh tế của tâm trạng 
IV. LUYỆN TẬP: 
B ài 1: 
Giống nhau: 
	- L ời bộc bạch về tâm trang vừa buồn tủi, xót xa vừa ph ẫn u ất tr ước n ỗi đ au duy ên ph ận . 
	- T ài n ăng Vi ệt ho á th ơ Đường c ủa H ồ Xu ân H ươ ng 
b. Kh ác nhau : 	 
	T ự t ình (I) c ó y ếu t ố ph ản kh áng , th ách đố duy ên ph ận m ạnh m ẽ h ơn