Bài giảng Ngữ văn 11 - Tuần 8: Thao tác lập luận so sánh - Năm học 2022-2023 - Nhóm 3 - Trường THPT Nguyễn Trãi

Tiết 27,28 : 
THAO TÁC LẬP LUẬN SO SÁNH 
Khái niệm thao tác lập luận so sánh. 
a, Khái niệm so sánh 
Các ví dụ về so sánh: 
 * So sánh trong toán học: 
 - Lớn hơn ( > ) 
 - Bé hơn (< ) 
 - Bằng nhau ( = ) 
I. Mục đích và yêu cầu của thao tác lập luận so sánh 
* So sánh trong đời sống: 
Béo – gầy 
Cao – thấp 
Biện pháp nghệ thuật so sánh 
* Công cha như núi Thái Sơn 
Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra. 
* Thân em như tấm lụa đào 
Phất phơ giữa chợ biết vào tay ai 
Thế nào là so sánh? 
So sánh là đối chiếu các đối tượng nhằm phát hiện ra những nét giống nhau hoặc khác nhau giữa chúng. 
b. Khái niệm thao tác lập luận so sánh. 
Tìm hiểu ngữ liệu ( sgk/t79) 
Đoạn trích trên có sử dụng thao tác lập luận không? Vì sao? 
Đoạn trích trên có sử dụng thao tác lập luận: 
Luận điểm : Đặc sắc của bài văn “chiêu hồn” trong niềm rung động, run rủi về thân phận con người. 
 Luận cứ : các lí lẽ được tổ chức sắp xếp rõ ràng, hợp lý, có sức thuyết phục. 
“ Chinh phụ ngâm”, “ Cung oán ngâm khúc”, 
“ Truyện Kiều” -> văn “chiêu hồn” 
Chế Lan Viên đã đối chiếu văn “chiêu hồn” của Nguyễn Du với 1 loạt các tác phẩm khác: 
- “ Chinh phụ ngâm”, “ Cung oán ngâm khúc” bàn về một hạng người. 
 “ Truyện Kiều” nói đến cả xã hội người. 
=> văn “Chiêu hồn” : niềm xót xa cho cả loài người. 
Các tác phẩm khác: nói tới con người trong cõi sống. 
=> Văn “Chiêu hồn”: nói tới con người trong cõi chết 
Chỉ ra sự so sánh trong đoạn trích trên? 
 Lập luận so sánh: là kiểu lập luận nhằm làm rõ ý kiến, một kết luận bằng cách dùng thao tác so sánh để xem xét một cách tường tận kỹ lưỡng những điểm chung và riêng, giống và khác nhau so với các hiện tượng hoặc vấn đề có liên quan được đem ra so sánh. 
So sánh và lập luận so sánh có điểm gì khác nhau ? 
- So sánh là thao tác đối chiếu các đối tượng. 
- Lập luận so sánh là sử dụng thao tác so sánh trong lập luận. 
2. Mục đích và yêu cầu của thao tác lập luận so sánh 
* Xét ngữ liệu ( sgk/t79) và trả lời các câu hỏi sau: 
Đối tượng được so sánh? Đối tượng so sánh? 
Điểm giống và khác nhau giữa đối tượng được so sánh và đối tượng so sánh? 
Mục đích so sánh? 
 Yêu người, đó là môt truyền thống cũ. “ Chinh phụ ngâm”, “ Cung oán ngâm khúc” đã nói đến con người. Nhưng dù sao cũng là mới bàn đến một hạng người . Với “ Kiều”, Nguyễn Du đã nói đến cả xã hội người . Với “ Chiêu hồn” thì cả loài người được bàn đến [ ]. “ Chiêu hồn” , con người trong cái chết . “ Chiêu hồn”, con người trong từng giới, từng loài, “ mười loài là những loài nào” với những nét cộng đồng phổ biến, điển hình của từng loài một”. [ ] 
 Tôi muốn nói đến bài văn ‘ Chiêu hồn”, một tác phẩm có một không hai trong nền văn học chúng ta. ( Nghĩ mà xem, trước “ Chiêu hồn” chưa hề có bài văn nào đem cái “ run rủi mới” ấy vào văn học. Sau “ Chiêu hồn”, lại càng không .) Nếu “ Truyện Kiều” nâng cao lịch sử thơ ca, thì “ Chiêu hồn” đã mở rộng địa dư của nó qua một vùng xưa nay ít ai động tới: cõi chết. 
( theo tuyển tập Chế Lan Viên) 
Đối tượng được so sánh 
“ Văn chiêu hồn” 
Đối tượng so sánh 
“ Chinh phụ ngâm”, “ Cung oán ngâm khúc”, “ Truyện Kiều” 
Giống nhau 
Bàn về con người ( một hàng người, cả xã hội, cả loài người) 
Khác nhau 
Văn “chiêu hồn”: bàn về con người ở cõi chết. 
 tác phẩm khác: bàn về con người ở cõi sống. 
Mục đích 
Làm sáng rõ và tăng sức thuyết phục cho luận điểm 
Kẻ bảng 
 Tóm lại: ( ghi nhớ: sgk/t80) 
* Mục đích của thao tác lập luận so sánh: 
 -Làm sáng rõ đối tượng đang nghiên cứu trong tương quan với đối tượng khác. 
 -Làm cho bài văn nghị luận sáng rõ, cụ thể, sinh động và có sức thuyết phục. 
* Yêu cầu của thao tác lập luận so sánh: 
 Phải đặt các đối tượng vào cùng một bình diện, đánh giá trên cùng một tiêu chí đồng thời phải nêu rõ ý kiến, quan điểm của người viết. 
Câu hỏi: 
Xác định đối tượng được so sánh và đối tượng so sánh? 
Điêm giống nhau? 
Mục đích của thao tác lập luận so sánh trong đoạn trích? 
Vận dụng làm ví dụ sau: 
“ Từng nghe nói rằng: Người hiền xuất hiện ở đời, thì như ngôi sao sáng trên trời cao. Sao sáng ắt về chầu ngôi Bắc Thần, người hiền ắt làm sứ giả cho thiên tử. Nếu như che mất ánh sáng, giấu đi vẻ đẹp, có tài mà không được đời dùng, thì đó không phải ý trời sinh ra người hiền vậy” 
- Trích “Chiếu cầu hiền” - 
Đoạn trích: 
Đối tượng được so sánh : người hiền tài. 
 Đối tượng so sánh : ngôi sao sáng trên trời cao. 
 Điểm giống : sao sáng chầu về ngôi Bắc Thần -> người hiền phục vụ cho thiên tử. 
Mục đích : vai trò, trách nhiệm của người hiền đối với đất nước. 
II. Cách so sánh 
Xét ngữ liệu ( sgk/t80) 
Câu hỏi: 
Nguyễn Tuân đã so sánh quan niệm soi đường của Ngô Tất Tố trong “ Tắt đèn” với những quan niệm nào? 
 căn cứ để so sánh những quan niệm soi đường trên là gì? 
 mục đích của sự so sánh đó 
“ Làm sao trong đêm tối ngày xưa đó, Ngô Tất Tố đã mò ra được những thực tế đó và trong đêm tối, ông lụi hụi thắp được bó hương mà tự mình soi đường cho nhân vật mình đi? Lúc đó không phải không ai nói về làng xóm dân cày , nhưng người ta nói năng khác ông, người ta bàn cải lươ ng hương ẩm, người ta xoa xoa mà ngư ngư tiều tiều canh canh mục mục. Còn Ngô Tất Tố thì xui người nông dân nổi loạn . Cái cách viết lách như thế, cái cách dựng truyện như thế, không là phát động quần chúng nông dân chống quan Tây, chống vua ta thì còn là cái gì nữa!” 
Thao tác lập luận so sánh 
Quan niệm 
Thái độ của tác giả 
Căn cứ 
Đối tượng đ ược so sánh 
“ soi đường” 
Đồng tình, khâm phục. 
Đề tài nông thôn. 
Đối tượng s o sánh 
“ cải lương” 
“ hoài cổ” 
Không đồng tình 
Cách cải cách đời sống giải phóng người nông thôn. 
Mục đích 
 làm nổi bật cái đúng trong suy nghĩ và nhận thức của Ngô Tất Tố. 
Kẻ bảng: 
Tóm lại: 
Cách thực hiện thao tác lập luận so sánh: 
Quy trình thực hiện: 
Xác định đối tượng so sánh và đối tượng được so sánh. 
 Xác định tiêu chí so sánh 
 Xác định mục đích so sánh. 
Lựa chọn cách so sánh. 
Các cách so sánh: 
So sánh tương đồng ( chỉ ra những nét giống nhau) 
 so sánh tương phản ( chỉ ra những nét khác nhau) 
Vận dụng làm bài tập 
Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi: ( sgk/t81) 
“ Như nước Đại Việt ta từ trước, 
Vốn xưng nền văn hiến đã lâu. 
Núi sông bờ cõi đã chia, 
Phong tục Bắc Nam cũng khác. 
Từ Triệu, Đinh, Lý, Trần bao đời gây nền độc lập, 
Cùng Hán, Đường, Tống, Nguyên mỗi bên xưng đế một phương. 
Tuy mạnh Yếu từng lúc khác nhau, 
Song hào kiệt đời nào cũng có” 
Trả lời: 
Tác giả so sánh “ Bắc”, “Nam” về mặt văn hóa, lãnh thổ, phong tục, chính quyền riêng, hào kiệt riêng. 
 Kết luận: Nước Đại Việt là một nước độc lập, tự chủ ý đồ xâm lược của phương Bắc là hoàn toàn trái đạo lý, đạo trời. 
 Sức thuyết phục: tác giả lập luận so sánh để chỉ ra Đại Việt là một nước độc lập, tự chủ -> so sánh mẫu mực, sức thuyết phục cao 
 III. Luyện tập 
? 
So sánh điểm giống và khác nhau giữa thao tác lập luận so sánh với so sánh trong lời nói hàng ngày và so sánh trong văn chương? 
Ví dụ: 
So sánh trong lời nói hàng ngày: “ Đen như cột nhà bếp”, “ trắng như tuyết”... 
 so sánh trong văn học: “ Thơ hay là hay cả hồn lẫn xác, hay cả bài, như con gà ngon, ngon từ phao câu đầu cánh lắt lẻo khuỷu xương, không thể tóm tắt thơ được, mà phải đọc lại” 
Giống nhau: 
Đối chiếu các đối tượng nhằm phát hiện ra những nét giống nhau và khác nhau giữa chúng 
Khác nhau : chủ yếu là ở mục đích so sánh 
So sánh trong lời nói hàng ngày 
So sánh tu từ 
So sánh trong văn học 
Làm cho sự vật, hiện tượng cụ thể, dễ thấy 
Làm cho sự vật, hiện tượng dễ hình dung, tưởng tượng hơn. 
So sánh phải phục vụ cho lập luận nhằm sáng tỏ ý kiến, nhận định được đưa ra bàn luận.