Giáo án Ngữ văn Lớp 11 - Tiết 71+72: Văn bản "Lưu biệt khi xuất dương"

 Ngày .tháng năm .
Tiết: 71-72
LƯU BIỆT KHI XUẤT DƯƠNG
 Phan Bội Châu
A. Mục tiêu bài học:
 1. Kiến thức:
 - Vẻ đẹp hào hùng lãng mạn của chí sĩ cách mạng trong buổi đầu ra đi tìm đường cứu nước.
 - Giọng thơ tâm huyết, sôi sục đầy lôi cuốn.
 2. Kĩ năng:
 Đọc hiểu thơ thất ngôn đường luật theo đặc trưng thể loại.
 3. Thái độ:
Tích hợp KNS.
 - Giáo dục lòng yêu nước, tự cường dân tộc.
B. Chuẩn bị bài học:
 1. Giáo viên:
 1.1 Dự kiến bp tổ chức hs hoạt động dạy học:
 - Phương pháp đọc hiểu. Phân tích, tổng hợp, trao đổi thảo luận nhóm.
 - Tích hợp phân môn Làm văn. Tiếng Việt. Đọc văn.
 1.2. Phương tiện:
 Sgk, giáo án, đọc tài liệu tham khảo.
 2. Học sinh:
 - Hs chủ động tìm hiểu bài qua hệ thống câu hỏi sgk.
C. Hoạt động dạy và học:
 1. Ổn định tổ chức:
 2. Kiểm tra bài cũ: 
Phân tích tâm trạng của Ro-mê-ô và Giu-li-ét trong tình yêu và thù hận ?
 3. Bài mới.
“Chúng ta có thể nói rằng trong lịch sử giải phóng dân tộc Việt Nam , trước Chủ tịch Hồ Chí Minh , Phan Bội Châu là một nhân vật vĩ đại” (Tôn Thất Phiệt). Phan Bội Châu là linh hồn của phong trào giải phóng Tổ quốc khoảng 25 năm đầu thế kỉ XX. Tên tuổi ông gắn liền với các tổ chức yêu nước như Duy Tân hội, Phong trào Đông Du, Tên tuổi ông còn gắn liền với hàng trăm bài thơ, hàng chục cuốn sách Trước lúc lên đường sang Nhật Bản, ông đã viết bài thơ “Lưu biệt khi xuất dương”. Bài thơ là một mốc son chói lọi của nhà chí sĩ Phan Bội Châu.
Hoạt động của Giáo viên và Học sinh
Nội dung cần đạt
Hoạt động 1: Gv hướng dẫn Hs đọc hiểu khái quát.
Gv yêu cầu Hs đọc hiểu phần tiểu dẫn và đưa ra câu hỏi Hs trả lời.
- Hãy nêu vài nét về tác giả?
(Hs trả lời, Gv nhận xét chốt ý)
- Em hãy cho biết hoàn cảnh ra đời của bài thơ?
Tình hình xã hội của nước ta đầu thế kỉ XX?
(Tình hình chính trị trong nước đen tối, các phong trào yêu nước thất bại, ảnh hưởng của tư tưởng dân chủ tư sản từ nước ngoài tràn vào.) 
Gv cho Hs đọc bài thơ.
Nêu ý nghĩa bài thơ ?
Hoạt động 2: Gv hướng dẫn Hs đọc hiểu .
- Hai câu đề tác giả nêu lên quan niệm gì? Từ ngữ nào thể hiện điều này?
Quan niệm này có giống với quan niệm của các nhà thơ nhà văn trong văn học trung đại không? Tìm những câu thơ thể hiện điều này?
-Ư bách niên nghĩa là gì? Cái tôi xuất hiện như thế nào?
- Sự chuyển đổi giọng thơ từ khẳng định (câu 3) sang câu nghi vấn (câu 4) có ý nghĩa gì?
Đây có phải là cái tôi hoàn toàn mang tính cá nhân không? Vì sao?
-Tác giả đưa ra tình cảnh cụ thể của đất nước. Đó là tình cảnh gì?(nỗi đau, nỗi nhục mất nước)
Tác giả đề xuất tư tưởng mới mẻ về nền học vấn cũ như thế nào? 
(mang trong mình ý chí giải phóng dân tộc cùng nỗi nhục mất nước, ảnh hưởng tân thư PBc nhìn thấy sự vô ích của lối cũ; là một nhà nho ông thấy được ý nghĩa Nho học trong việc đào luyện con người phù hợp với đòi hỏi thời kì lịch sử)
Hình ảnh nào trong câu thơ nói lên tư thế và khát vọng của nhân vật trữ tình trong buổi ra đi tìm đường cứu nước? Em có nhận xét gì về cách dịch của tác giả?
 (- “Trường phong”(ngọn gió dài)
“thiên trùng bạch lãng”(ngàn lớp sóng bạc)) Tư thế: “nhất tề phi”-
à Hình tượng kì vĩ.)
Câu 8 dịch thơ chưa sát.
Hoạt động 3: Hướng dẫn Hs tổng kết.
Em hãy nêu những giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ?
Hoạt động 4 : HS đọc ghi nhớ SGK
I. Tìm hiểu chung:
 1. Tác giả:
- Phan Bội Châu (1867 - 1940)
- Quê: Đan Nhiễm – Nam Đàn – Nghệ An.
- Là một người yêu nước và cách mạng “vị anh hùng, vị thiên sứ, đấng xả thân vì độc lập”
- Là nhà thơ, nhà văn, là người khoi nguồn cho loại văn chương trữ tình.
 2. Hoàn cảnh sáng tác:
Viết trong buổi chia tay với bạn bè lên đường sang Nhật Bản.
3.Ý nghĩa: 
Bài thơ thể hiện lí tưởng cứu nước cao cả, nhiệt huyết sôi sục, tư thế đẹp đẽ và khát vọng lên đường cháy bỏng của nhà chí sĩ cách mạng trong buổi đầu ra đi tìm đường cứu nước.
II. Đọc–hiểu:
 1. Bốn câu đầu: Quan niệm về chí làm trai ở nhân vật trữ tình
- Bài thơ bộc lộ trực tiếp chí khí hoài bão của tác giả: + “hi kì”: hiếm, lạ, khác thường àtính chất lớn lao trọng đại kì vĩ cua công việc mà kẻ làm trai phải gánh vác.
+ Dám mưu đồ xoay chuyển càn khôn.
à Câu thơ thể hiện một tâm thế đẹp của chí nam nhi luôn tin tưởng ở đức độ và tài năng của mình.
 -“Ư bách niên” :khoảng trăm năm- 1 đời người.
- “tu hữu ngã” (Cần có tớ) 
 à ý thức trách nhiệm của cái tôi cá nhân trước thời cuộc
- “Thiên tải hậu” (nghìn năm sau) : Không chỉ là trách nhiệm trước hiện tại mà còn trách nhiệm trước lịch sử của dân tộc 
à Đó là ý thức sâu sắc thể hiện vai trò cá nhân trong lịch sử: sẵn sàng gánh vác mọi trách nhiệm mà lịch sử giao phó.
 2. Bốn câu sau: Chí làm trai trong cảnh nước mất nhà tan:
* Hai câu luận: 
- Nêu lên tình cảnh của đât nước:
 +“Tử hĩ” : “non sông đã chết” 
+ “Đồ nhuế”: nhơ nhuốc
+ Si : ngu
à đưa ra ý thức về lẽ sống vinh nhục gắn với sự tồn vong của đất nước, dân tộc. 
- Đề xuất tư tưởng mới mẻ, táo bạo về nền học vấn cũ:
+ Lý thuyết suông, không phù hợp với những đòi hỏi của đất nước.
+ Kêu gọi sự thức thời, tinh thần hành động vì sự nghiệp giải phóng dân tộc.
à Chối bỏ nền học vấn cũ với tinh thần cách mạng đặt nhiệm vụ giải phóng dân tộc lên trên hết.
 * Hai câu kết:
-Mong đuổi theo ..biển đông: Tìm ra con đường đi mới cho lịch sử đất nước, tìm ra môi trường mới để thân nam nhi thỏa sức bình sinh.
- Câu 8: một tư thế hào hùng, một tâm thế hăm hở dấn thân vào cuộc đời cách mạng.
=> Hình ảnh đầy lãng mạn hào hùng, nhân vật trữ tình là một người có nhiệt huyết, khát vọng cao cả.
III. Tổng kết:
1.Nội dung :
Khát vọng sống hào hùng mãnh liệt.Tư thế con người kì vĩ, sánh ngang tầm vũ trụ, lòng yêu nước cháy bỏng và tư tưởng đổi mới táo bạo, khí phách ngang tàng dám đương đầu với mọi thử thách.
2. Nghệ thuật:
Ngôn ngũ phóng đại, hình ảnh kì vĩ ngang tầm vũ trụ.
IV. Ghi nhớ : SGK
4. Củng cố:
Từ bài thơ này, em cảm nhận được điều gì về phong cách thơ PBC ?
- Thơ ông có một giọng điệu rất riêng, đó là giọng thơ tâm huyết sục sôi, hào hùng. Tác động mạnh mẽ tới cảm xúc người đọc, thích hợp với loại thơ văn tuyên truyền.
5. Dặn dò:
- Học thuộc bài thơ cả phiên âm và dịch thơ.
- Phân tích bài thơ.
- Soạn bài mới: “ Hầu trời” theo hệ thống câu hỏi sgk.