Giáo án Sinh học Lớp 11 - Bài 3: Thoát hơi nước - Vũ Thị Ngọc Ánh

SINH HỌC 11
CHƯƠNG I
CHUYỂN HÓA VẬT CHẤT VÀ NĂNG LƯỢNG
Người thực hiện: Vũ Thị Ngọc Ánh
BÀI 3
THOÁT HƠI NƯỚC
I. Lí thuyết
Khái niệm thoát hơi nước
+ Thoát hơi nước: là sự mất nước từ bề mặt lá qua hệ thống khí khổng là chủ yếu và một phần từ thân, cành...
Vai trò của quá trình thoát hơi nước
+ Nhờ có thoát hơi nước ở lá, nước được cung cấp tới từng tế bào của cây.
+ Thoát hơi nước là động lực đần trên của dòng mạch gỗ có vai trò:
- Giúp vận chuyển nước và các ion khoáng từ rễ lên lá đến các bộ phận khác ở trên mặt đất của cây.
- Tạo môi trường liên kết các bộ phận của cây 
- Tạo độ cứng cho thực vật thân thảo 
+ Thoát hơi nước có tác dụng hạ nhiệt độ của lá vào những ngày nắng nóng đảm bảo cho các quá trình sinh lí sảy ra bình thường.
+ Thoát hơi nước giúp cho khí CO2 khuếch tán vào bên trong lá cung cấp cho quang hợp.
+ Mối liên quan giữa quá trình thoát hơi nước và quá trình quang hợp
- Lá cây thoát hơi nước qua khí khổng tạo lực hút nước và tạo điều kiện để CO2 khuếch tán vào nước.
- Nước và CO2 được lấy vào lá là nguyên liệu để cây quang hợp
Thoát hơi nước qua lá
+ Lá là cơ quan thoát hơi nước
- Cấu tạo của lá thích nghi với chức năng thoát hơi nước.
- Các tế bào biểu bì của lá tiết ra lớp phủ bề mặt gọi là lớp cutin, lớp cutin phủ toàn bộ bề mặt của lá trừ khí khổng
+ Khí khổng gồm:
- 2 tế bào hình hạt đậu nằm cạnh nhau tạo thành lỗ khí, trong các tế bào này chứa hạt lục lạp nhân và ti thể
- Thành phần bên trong của tế bào dày hơn thành phần bên ngoài của tế bào
- Số lượng khí khổng ở mặt dưới của lá thường nhiều hơn mặt trên của lá.
+ Lớp cutin
- Có nguồn gốc từ lớp tế bào biểu bì của lá tiết ra, bao phủ bề mặt lá trừ khí khổng
- Độ dày của lớp cutin phụ thuộc vào từng loại cây và độ tuổi sinh lý của lá cây ( lá non có lớp cutin mỏng hơn lá già ).
Hai con đường thoát hơi nước
Thoát hơi nước qua khí khổng
Thoát hơi nước qua cutin trên biểu bì lá
Đặc điểm
- Vận tốc lớn
- Được điều chỉnh bằng việc đóng mở khí khổng 
- Vận tốc nhỏ
- Không được điều chỉnh
Cơ chế
- Nước thoát ra khỏi lá chủ yếu qua khí khổng vì vậy cơ chế điều chỉnh quá trình thoát hơi nước chính là cơ chế điều chỉnh sự đóng – mở khí khổng.
- Khi no nước: thành mỏng của tế bào khí khổng căng ra làm cho thành dày cong theo → Khí khổng mở
- Khi mất nước: thành mỏng hết căng và thành dày duỗi thẳng → khí khổng đóng lại
- Khí khổng không bao giờ đóng lại hoàn toàn
- Hơi nước khuếch tán từ khoảng gian bào của thịt lá qua lớp cutin để ra ngoài
- Trợ lực khuếch tán qua cutin rất lớn và phụ thuộc vào độ dày và độ chặt của lớp cutin
- Lớp cutin càng dày thì sự khuếch tán qua cutin càng nhỏ và ngược lại.
Các tác nhân ảnh hưởng đến quá trình thoát hơi nước
+ Các tác nhân từ môi trường ảnh hưởng đến độ mở khí khổng sẽ ảnh hưởng đến sự thoát hơi nước
+ Nước:
- Điều kiện cung cấp nước càng cao, sự hấp thụ nước càng mạnh, thoát hơi nước càng thuận lợi.
- Độ ẩm không khí thấp dẫn tới thoát hơi nước càng mạnh
+ Ánh sáng:
- Ánh sáng làm tăng nhiệt độ của lá → khí khổng mở → tăng tốc độ thoát hơi nước
- Độ mở của khí khổng tăng từ sáng đến trưa và nhỏ nhất lúc chiều tối, ban đêm khí khổng vẫn hé mở
+ Ion khoáng:
- Các ion khoáng ảnh hưởng đến hàm lượng nước trong tế bào khí khổng → gây điều tiết độ mở của khí khổng .
Cân bằng nước và tưới tiêu hợp lí cho cây trồng
+ Khi A = B: mô của cây đủ nước → cây phát triển bình thường
+ Khi A > B: mô của cây thừa nước → cấy phát triển bình thường
+ Khi A < B: mất cân bằng nước , lá héo lâu ngày cây sẽ bị hư hại → cây chết.
+ Tưới tiêu hợp lí cho cây:
- Cơ sở khoa học:
 * Dựa vào đặc điểm di truyền pha sinh trưởng, phát triển của giống, loại cây.
 * Dựa vào đặc điểm của đất và điều kiện thời tiết
- Nhu cầu nước của cây được chẩn đoán theo một số tiêu chí sinh lí: áp suất thẩm thấu, hàm lượng nước và sức hút nước của cây.
II. Bài Tập Luyện Tập 
Câu 1: Phát biểu nào sau đây sai:
I. Khi nồng độ oxi trong đất giảm thì khả năng hút nước của cây sẽ giảm
II. Khi sự chênh lệch giữa nồng độ dung dịch đất và dịch của tế bào rễ thấp thì khả năng hút nước của cây sẽ yếu
III. Khả năng hút nước của cây không phụ thuộc vào lực giữ nước của đất.
IV. Bón phân hữu cơ góp phần chống hạn cho cây
II
III, IV
I, III
III
Câu 2: Dưới bóng cây mát hơn dưới mái che bằng vật liệu xây dựng vì:
Vật liệu xây dựng hấp thụ nhiệt làm cho nhiệt độ tăng cao, còn lá cây thoát hơi nước làm hạ nhiệt môi trường xung quanh giúp CO2 khuếch tán vào bên trong lá.
Vật liệu xây dựng tỏa nhiệt làm môi trường xung quanh lớn hơn
Cả 2 đều đúng
Cả 2 đều thoát hơi nước nhưng cây thoát hơi nước mạnh hơn
Câu 3: Ở một số cây, mặt trên của lá không có khí khổng thì có sự thoát hơi nước qua mặt trên của lá hay không? 
Có, chúng thoát hơi nước qua lớp biểu bì 
Không, vì hơi nước không thể thoát qua lá khí không có khí khổng
Có, chúng thoát hơi nước qua lớp cutin trên biểu bì lá
Có, chúng thoát hơi nước qua các sợi lông của lá 
Câu 4: Cây hấp thụ 1000g nước thì có khoảng bao nhiêu gam nước bay hơi, bao nhiêu gam nước được giữ lai?
990g nước bay hơi, 10g nước giữ lại
700g nước bay hơi, 300g nước giữ lại
10g nước bay hơi, 990g nước giữ lại
300g nước bay hơi, 700g nước giữ lại
Câu 5: Ý nào dưới đây không đúng khi nói về vai trò của sự thoát hơi nước qua lá ?
Khí khổng mở ra cho khí CO2 khuếch tán vào lá cung cấp cho quá trình quang hợp
Khí khổng mở cho khí O2 đi vào cung cấp cho quá trình hô hấp giải phóng năng lượng cho các hoạt động của cây.
Giảm nhiệt độ của lá cây vào những ngày nắng nóng
Tạo động lực đầu trên của dòng mạch gỗ
Câu 6: Trong những lí do sau, có bao nhiêu lí do làm cho nhiệt độ trên bề mặt quả dưa chuột thường thấp hơn nhiệt độ không khí xung quanh – 2 độ ?
Quả dưa chuột hấp thụ nhiệt tốt
Vì khối lượng quả dưa chuột lớn 
III. Vì tỉ lệ diện tích thoát hơi nước so với thể tích của quả dưa chuột là rất lớn.
Vì hàm lượng nước của quả dưa chuột rất cao, khả năng điều hòa nhiệt độ và khả năng thoát hơi nước cao
1
2
3
4
Câu 7: Phát biểu nào sau đây sai ?
Ở mặt dưới của lá thường có nhiều khí khổng hơn mặt trên của lá
Lá non thường có số khí khổng ít hơn lá già
Lá già thường có lớp cutin dày hơn lá non
Lá non có lớp cutin dày và ít khí khổng hơn so với lá già
Câu 8: Cơ chế đóng mở khí khổng là do :
Sự co giãn không đều giữa mép trong và mép ngoài của tế bào khí khổng
Sự thiếu hay thừa nước của 2 tế bào hình hạt đậu
Áp suất thẩm thấu trong tế bào khí khổng luôn duy trì ổn định
Hai tế bào hình hạt đậu có cấu trúc khác nhau, nên sức trương khác nhau.
Câu 9: Phát biểu nào dưới đây không đúng về hiện tượng ứ giọt ở các thực vật ?
Ứ giọt chỉ suât hiện ở các loài động vật nhỏ
Rễ hấp thụ nhiều nước và thoát hơi nước kém gây ra hiện tượng ứ giọt
Ứ giọt sảy ra khi độ ẩm không khí tương đối cao
Chất lỏng hình thành từ hiện tượng ứ giọt là nhựa cây
Câu 10: Khi tế bào khí khổng no nước thì:
Thành mỏng căng ra, thành dày co lại làm cho khí khổng mở ra
Thành dày căng ra làm cho thành mỏng căng theo, khí khổng mở ra
Thành dày căng ra làm cho thành mỏng co lại, khí khổng mở ra
Thành mỏng căng ra làm cho thành dày căng theo, khí khổng mở ra