Bài giảng Công nghệ Lớp 11 - Bài 1: Tiêu chuẩn trình bày bản vẽ kĩ thuật - Năm học 2021-2022 - Phạm Thị Thủy - Trường THPT Chuyên Nguyễn Trãi

TRƯỜNG THPT CHUYÊN NGUYỄN TRÃI 
NGUYỄN TRÃI 
Nhiệt liệt chào mừng quý thầy cô 
và các em học sinh! 
TR ƯỜNG THPT CHUYÊN NGUYỄN TRÃI 
CÔNG NGHỆ 11 
Giáo viên thực hiện: Phạm Thị Thủy 
NĂM HỌC 2021 - 2022 
3 /28 
I/. GIỚI THIỆU VỀ TCVN VÀ ISO 
 - Tiêu chuẩn là những điều khoản, chỉ tiêu kĩ thuật áp dụng cho một (hoặc một nhóm) đối tượng nhằm đảm bảo, thoả mãn các yêu cầu đã đề ra. 
CHƯƠNG 1 
CÁC TIÊU CHUẨN TRÌNH BÀY BẢN VẼ 
 - Tiêu chuẩn thường do một tổ chức có đủ khả năng về chuyên môn, kỹ thuật, nghiệp vụ soạn thảo và đề xuất, sau đó phải được một tổ chức cấp cao hơn xét duyệt và công bố. 
- Mỗi nước đều có hệ thống tiêu chuẩn riêng của mình. 
- Mỗi tiêu chuẩn đều mang tính pháp lý kỹ thuật; mọi cán bộ kỹ thuật phải nghiêm túc áp dụng. 
4 /28 
TIÊU CHUẨN QUỐC TẾ ISO  ( International Organization for Standardization ) 
- Thành lập từ năm 1946 
 - Phát triển mạnh mẽ về nhiều lĩnh vực. 
 - Việt Nam đã và đang từng bước áp dụng ISO trong một số lĩnh vực. 
- Các tiêu chuẩn đều được định kì soát xét, bổ sung. 
5 /28 
 II- khæ giÊy: Mçi b¶n vÏ ph¶i ®ư­îc vÏ trªn mét khæ giÊy qui ®Þnh gäi lµ khæ b¶n vÏ, lµ kÝch th­íc cña tê giÊy sau khi ®· xÐn. TCVN 2-74 quy ®Þnh nh÷ng khæ chÝnh trong ngµnh c¬ khÝ: 
Ngoµi ra cßn cã khæ phô vµ khæ ®Æc biÖt, cÊu t¹o tõ khæ ®¬n vÞ 
 * ý nghÜa cña ký hiÖu khæ: Gåm 2 con sè. Sè thø nhÊt chØ béi sè c¹nh dµi 297,25mm cña khæ ®¬n vÞ; sè thø hai chØ béi sè c¹nh ng¾n 210.25mm. TÝch cña 2 con sè b»ng sè l­ưîng cña khæ ®¬n vÞ chøa trong khæ giÊy ®ã. 
 Khæ A0 kÝch th­ưíc 1189 x 841 mm cßn gäi lµ khæ 44 
 Khæ A1 kÝch thư­íc 594 x 841 mm cßn gäi lµ khæ 24 
 Khæ A2 kÝch th­ưíc 594 x 420 mm cßn gäi lµ khæ 22 
 Khæ A3 kÝch thư­íc 297 x 420 mm cßn gäi lµ khæ 12 
 Khæ A4 kÝch th­ưíc 297 x 210 mm cßn gäi lµ khæ 11 
 (Trong ®ã khæ A4 ®ư­îc gäi lµ khæ ®¬n vÞ ) 
6 /28 
 a- Khung b¶n vÏ: VÏ b»ng nÐt liÒn ®Ëm vµ được kÎ c¸ch mÐp tê giÊy 5mm. Khi cÇn ®ãng thµnh tËp th× c¹nh tr¸i cña khung b¶n vÏ kÎ c¸ch mÐp tr¸i tê giÊy 25mm 
 b- Khung tªn: VÏ b»ng nÐt liÒn ®Ëm vµ được ®Æt ë gãc ph¶i, phÝa dưới cña b¶n vÏ. C¹nh dµi cña khung tªn x¸c ®Þnh hướng đường b»ng cña b¶n vÏ. Cã thÓ ®Æt khung tªn däc theo c¹nh dµi hoÆc c¹nh ng¾n cña khæ giÊy, riªng khæ A4 ph¶i ®Æt theo c¹nh ng¾n. 
 1- khung b¶n vÏ vµ khung tªn: Mçi b¶n vÏ ®Òu ph¶i cã khung b¶n vÏ vµ khung tªn 
7 /28 
A2 
A2 
A3 
A4 
A4 
A3 
A3 
 Cho phÐp vÏ chung trªn mét tê giÊy nhiÒu b¶n vÏ như­ng mçi b¶n vÏ ph¶i cã khung b¶n vÏ vµ khung tªn riªng. H­ưíng cña ®Çu con sè kÝch th­ưíc lµ tõ d­ưíi lªn trªn vµ từ phải sang tr¸i 
8 /28 
 * Khung tªn dïng trong nhµ tr­ưêng cã thÓ dïng mÉu sau: 
 Néi dung ghi trong c¸c « cña khung tªn: 
 (1)- “ Ng­ưêi vÏ “ 
 (2)- Hä vµ tªn ngư­êi vÏ 
 (3)- Ngµy vẽ 
 (4)- “ KiÓm tra “ 
 (5)- Ch÷ kÝ ng­ưêi kiÓm tra 
 (6)- Ngµy hoàn thành 
 (7)- §Çu ®Ò bµi tËp hay tªn gäi chi tiÕt 
 (8)- VËt liÖu cña chi tiÕt 
 (9)- Tªn tr­ưêng, khoa, líp 
(10)- TØ lÖ b¶n vÏ 
(11)- KÝ hiÖu b¶n vÏ 
9 /28 
 III- tØ lÖ : 
 TØ lÖ cña b¶n vÏ lµ tØ sè gi÷a kÝch th­ưíc ®o ®­ưîc trªn h×nh biÓu diÔn víi kÝch thư­íc t­ư¬ng øng ®o ®­ưîc trªn vËt thÓ 
 Trong mét b¶n vÏ kü thuËt, c¸c h×nh biÓu diÔn ph¶i vÏ theo c¸c tØ lÖ do TCVN 3-74 quy ®Þnh. Cô thÓ: 
 TØ lÖ thu nhá : 1:2 1:2,5 1:4 1:5 1:10 1:15 1:20 
  TØ lÖ phãng to : 2:1 2,5:1 4:1 5:1 10:1 20:1 40:1 
 TØ lÖ nguyªn h×nh : 1:1 
 KÝ hiÖu tØ lÖ ®­ưîc ghi ë « dµnh riªng trong khung tªn cña b¶n vÏ vµ ®­ưîc viÕt theo kiÓu : 1:1 ; 1:2 ; 2:1 v.v. Cßn trong nh÷ng tr­ưêng hîp kh¸c ph¶i ghi theo kiÓu : TL 1:1 ; TL 1:2 ; TL 2:1 ... 
* Chó ý: Dï b¶n vÏ vÏ theo tû lÖ nµo th× con sè kÝch th ư ­íc ghi trªn b¶n vÏ vÉn lµ gi¸ trÞ thùc, kh«ng phô thuéc vµo tû lÖ. 
10 /28 
 IV- ch÷ vµ sè viÕt trªn b¶n vÏ 
 Ch÷ vµ sè viÕt trªn b¶n vÏ ph¶i râ rµng, chÝnh x¸c, kh«ng g©y nhÇm lÉn vµ ®­ ư îc quy ®Þnh bëi TCVN 6-85 
* Khæ ch÷: Lµ chiÒu cao h cña ch÷ in hoa. 
Cã c¸c lo¹i khæ: 2,5 ; 3,5 ; 5 ; 7 ; 10 ; 14 ; 20 ; 28 ; 40 ; ... Cho phÐp dïng khæ > 40 nh ư ­ng kh«ng ® ư ­îc dïng khæ < 2,5. 
KiÓu A: BÒ dÇy nÐt ch÷ = 1/14h (th¼ng ®øng hoÆc nghiªng 75 0 ) 
KiÓu B: BÒ dÇy nÐt ch÷ = 1/10h (th¼ng ®øng hoÆc nghiªng 75 0 ) 
 * Cã 2 kiÓu ch÷: KiÓu A vµ kiÓu B. 
KiÓu A 
KiÓu B 
11 /28 
Kho¶ng c¸ch gi÷a 2 tõ, 2 con sè: 6/14h 6/10h 
B ư ­íc nhá nhÊt cña c¸c dßng: 22/14h 17/10h 
BÒ dÇy nÐt ch÷: 1/14h 1/10h 
 Kho¶ng c¸ch gi÷a 2 ch÷, 2 ch÷ sè: 2/14h 2/10h 
C¸c th«ng sè cña ch÷ ®­ ư îc x¸c ®Þnh theo khæ ch÷ nh ư ­ sau: 
 KiÓu A KiÓu B 
ChiÒu cao ch÷ th­ ư êng 10/14h 7/10h 
ch÷ hoa nghiªng 
12 /28 
ch÷ th­ Ư êng nghiªng 
1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 
sè nghiªng 
13 /28 
ch÷ hoa ®øng 
14 /28 
ch÷ th­ Ư êng ®øng 
Sè ®øng 
1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 
15 /28 
 V- ®­ Ư êng nÐt 
 Trªn b¶n vÏ kÜ thuËt, c¸c h×nh biÓu diÔn cña vËt thÓ ®­ ư îc t¹o thµnh bëi nhiÒu lo¹i ®­ ư êng cã tÝnh chÊt kh¸c nhau. §Ó ph©n biÖt, chóng ph¶i ®­ ư îc vÏ b»ng nh÷ng lo¹i nÐt vÏ kh¸c nhau, lµm cho b¶n vÏ thªm s¸ng sña vµ dÔ ®äc. 
  Cã 9 lo¹i nÐt vÏ (®­ ư îc thÓ hiÖn qua c¸c thÝ dô ë trang sau) 
TCVN 0008-1993 quy ®Þnh tªn gäi, h×nh d¸ng, bÒ dÇy vµ c«ng dông cña c¸c lo¹i nÐt vÏ nh­ sau: 
16 /28 
C¸ch vÏ vµ c«ng dông cña c¸c lo¹i nÐt 
 1- NÐt liÒn ®Ëm: §Ó vÏ ® ư êng bao thÊy cña vËt thÓ; khung b¶n vÏ; khung tªn v.v. 
S = 0.5 - 0.7 
 2- NÐt liÒn m¶nh: §Ó vÏ ® ư êng dãng, ® ư êng kÝch th ư ­íc, ® ư êng g¹ch mÆt c¾t v.v. 
S/3 
 3- NÐt l­ ư în sãng: VÏ ® ư êng giíi h¹n c¸c h×nh biÓu diÔn 
S/3 
 4- NÐt dÝch d¾c: VÏ ® ư êng c¾t l×a dµi 
S/3 
 5- NÐt g¹ch chÊm m¶nh: §Ó vÏ ® ư êng trôc, ®­êng t©m, ®­êng chia cña b¸nh r¨ng v.v. 
S/3 
17 /28 
 6- NÐt ®øt : VÏ ® ư êng bao khuÊt cña vËt thÓ 
 7- NÐt c¾t: §Ó chØ vÞ trÝ cña mÆt ph¼ng c¾t 
 8- NÐt g¹ch chÊm ®Ëm: ChØ dÉn c¸c bÒ mÆt cÇn cã xö lý riªng (nhiÖt luyÖn, phñ, ho¸ bÒn) 
 9- NÐt g¹ch hai chÊm m¶nh: VÞ trÝ ®Çu, cuèi cña c¸c chi tiÕt chuyÓn ®éng; PhÇn chi tiÕt n»m trư­íc mÆt ph¼ng c¾t 
v.v. 
S/2 
1,5S 
S/2 
S/3 
18 /28 
VÝ dô vÒ c¸c nÐt vÏ 
1- NÐt liÒn ®Ëm 
1 
5- NÐt g¹ch - chÊm m¶nh 
5 
2 
2- NÐt liÒnm¶nh 
3 
3- NÐt lư­în sãng 
4 
4- NÐt dÝch d¾c 
6 
6- NÐt ®øt 
1200 
A 
A 
7 
7- NÐt c¾t 
8 - 9 Xem trang sau 
19 /28 
M¹ Niken 
9 
8 
8- NÐt g¹ch - chÊm ®Ëm 
 - BÒ dÇy cña mçi lo¹i nÐt vÏ cÇn thèng nhÊt trong cïng mét b¶n vÏ 
 * Mét sè quy ®Þnh sö dông c¸c lo¹i nÐt vÏ: 
9- NÐt g¹ch - hai chÊm m¶nh 
20 /28 
 T©m ®ư­êng trßn ®­ưîc x¸c ®Þnh bëi giao ®iÓm cña hai nÐt g¹ch ( kh«ng ph¶i dÊu chÊm). 
  C¸c nÐt g¹ch chÊm hoÆc g¹ch hai chÊm ph¶i b¾t ®Çu vµ kÕt thóc b»ng c¸c g¹ch vµ kÎ v­ưît qu¸ ®­ưêng bao mét kho¶ng b»ng 3 ®Õn 5 mm. 
 T©m cña lç trßn trªn mÆt bÝch trßn ®ư­îc x¸c ®Þnh bëi 1 nÐt cung trßn ®ång t©m víi vßng trßn mÆt bÝch vµ 1 nÐt g¹ch hư­íng theo b¸n kÝnh cña vßng trßn ®ã. 
 Nh÷ng ®­ưêng trßn cã §K 12mm (trªn b¶n vÏ) , th× ®­ưêng t©m vÏ b»ng nÐt liÒn m¶nh. 
21 /28 
 VI- ghi kÝch th Ư ­íc trªn b¶n vÏ 
 1- Nguyªn t¾c chung: 
  KÝch th­ ư íc ghi trªn b¶n vÏ lµ gi¸ trÞ kÝch th ư ­íc thùc cña vËt thÓ, kh«ng phô thuéc vµo tû lÖ b¶n vÏ. 
  Mçi kÝch th ư ­íc chØ ghi mét lÇn, kh«ng ghi lÆp l¹i. 
  §¬n vÞ ®o kÝch th­ ư íc dµi lµ mm , trªn b¶n vÏ kh«ng ghi ®¬n vÞ. Tr­ ư êng hîp dïng c¸c ®¬n vÞ kh¸c ph¶i cã ghi chó râ rµng. 
  §¬n vÞ ®o kÝch th­ ư íc gãc lµ ®é , phót , gi©y. 
 2- C¸c thµnh phÇn cña mét kÝch th­ ư íc: Gåm 4 thµnh phÇn 
1 
2 
3 
4 
1- § ư ­êng dãng 
2- §­ ư êng kÝch th­ ư íc 
3- Mòi tªn 
4- Con sè kÝch th­ ư íc 
  Kh«ng ghi kÝch th ư ­íc ë ®­ ư êng bao khuÊt. Kh«ng dïng ®­ ư êng trôc, ® ư ­êng t©m lµm ®­ ư êng kÝch th ư ­íc 
22 /28 
 §­ ư êng dãng: 
  Lµ ®­ ư êng giíi h¹n kÝch th­ ư íc. §­ ư îc v Ï b»ng nÐt liÒn m¶nh vµ ®­ ư îc kÐo dµi tõ 2 ®­ ư êng bao, 2 ®ư­ êng trôc, 2 ® ư êng t©m, cã thÓ gi÷a 2 ®ư­ êng kth ư íc kh¸c. 
 §­ ư êng dãng ®­ ư îc vÏ v­ ư ît qu¸ ® ư êng kÝch th ư ­íc mét ®o¹n tõ 3 ®Õn 5 mm vµ ®ư­ îc kÎ vu«ng gãc víi ®o¹n cÇn ghi kÝch th ư ­íc (Khi cÇn cho phÐp kÎ xiªn gãc nh­ ư h×nh vÏ bªn). 
 §­ ư êng kÝch th­ ư íc: 
  BiÓu thÞ ®o¹n ®­ ư îc ghi kth ư ­íc vµ ®ư­ îc kÎ song song víi ®o¹n ®ã. Nã c òng ®­ ư îc vÏ b»ng nÐt liÒn m¶nh vµ ®­ ư îc v¹ch gi÷a 2 ®­ ư êng dãng, 2 ®­ ư êng trôc, 2 ®ư­ êng t©m, cã thÓ v¹ch gi÷a 2 ®­ ư êng bao hoÆc 2 ®­ ư êng kÝch th ư ­íc kh¸c. 
23 /28 
45 o 
 Khi thay mòi tªn b»ng v¹ch xiªn th× ®ư­ êng kÝch th­ ư íc còng vÏ v­ ư ît qu¸ ®ư­ êng dãng kho¶ng tõ 3 ®Õn 5 mm. 
 Mòi tªn: 
 a b c 
  Mòi tªn ®­ ư îc vÏ ë hai ®Çu ®­ ư êng kÝch thưíc vµ ch¹m vµo ®ư­ êng dãng. H×nh d¹ng mòi tªn cã thÓ vÏ nh ư ­ h×nh a (mòi tªn ®Æc) hoÆc h×nh b (gãc më 30 0 ) 
- §ư­ êng kÝch gãc lµ mét cung trßn cã t©m trïng víi ®Ønh gãc. 
55 
24 /28 
  Cho phÐp thay mòi tªn b»ng dÊu chÊm hoÆc v¹ch xiªn 
  Mòi tªn cã thÓ vÏ ë phÝa trong hoÆc phÝa ngoµi ®ư­ êng dãng, con sè kth ư ­íc còng cã thÓ viÕt bªn ngoµi hoÆc bªn trong ( nÕu viÕt bªn ngoµi th× ph¶i viÕt vÒ phÝa dãng bªn ph¶i). 
  Kh«ng cho phÐp bÊt k× ®ư­ êng nÐt nµo cña b¶n vÏ ®ư­ îc vÏ c¾t qua mòi tªn 
6 
 Con sè kÝch th­ ư íc: 
  ChØ gi¸ trÞ thËt cña kÝch th ư ­íc, nã kh«ng phô thuéc vµo tØ lÖ b¶n vÏ vµ ®ư­ îc viÕt víi khæ tõ 2.5 trë lªn. 
25 /28 
  ChiÒu cña con sè kÝch th ư ­íc ®é dµi phô thuéc vµo chiÒu nghiªng cña ®­ ư êng kÝch th­ ư íc (xem h×nh vÏ). Nh÷ng kÝch th­ ư íc n»m trong khu vùc cÊm th× con sè kÝch th­ ư íc ®­ ư îc dãng vµ viÕt ra ngoµi, trªn gi¸ ngang. 
  ChiÒu con sè kÝch th­ ư íc gãc phô thuéc vµo chiÒu nghiªng cña ®­ ư êng vu«ng gãc víi ph©n gi¸c cña gãc ®ã. 
36° 
102° 
42° 
36° 
102° 
42° 
  Con sè kth ư ­íc gãc n»m trong khu vùc cÊm b¾t buéc ph¶i dãng vµ viÕt ra ngoµi, trªn gi¸ ngang. 
 Cho phÐp viÕt trªn gi¸ ngang cho mäi tr ư ­êng hîp. 
30° 
26 /28 
 3- C¸c quy t¾c ghi kÝch th­ ư íc: 
 KÝch th ư ­íc ®­ ư êng kÝnh: §ư­ êng trßn vµ c¸c cung trßn > 1/2 ® ư êng trßn th× ghi kÝch th ư ­íc ®ư­ êng kÝnh. Tr ư ­íc con sè chØ gi¸ trÞ ®ư­ êng kÝnh cã kÝ hiÖu  ; ®ư­ êng kÝch th ư ­íc kÎ qua t©m hoÆc dãng ra ngoµi. 
80 
60 
>5 
40 
 KÝch th­ ư íc ®é dµi: NÕu cã nhiÒu kÝch thưíc song song nhau th× kÝch thưíc nhá ®Æt ë trong, kÝch th­ ư íc lín ®Æt ra ngoµi ; c¸c ®ư­ êng kÝch th­ ư íc c¸ch nhau 1 kho¶ng > 5mm, lóc ®ã con sè kÝch th ư ­íc ®­îc viÕt so le cho dÔ ®äc. 
27 /28 
 Cã thÓ dïng mét mòi tªn ®Ó ghi kÝch th ư íc ®­ ư êng kÝnh nh­ ư ng ®u«i mòi tªn ph¶i kÐo qu¸ t©m mét kho¶ng 1/3 b¸n kÝnh. 
Ø 
100 
Ø50 
Ø50 
Ø12 
Ø40 
28 /28 
 KÝch th ư ­íc b¸n kÝnh: Nh÷ng cung trßn 1/2 ®­ ư êng trßn th× ghi kth ư ­íc b¸n kÝnh. Tr­ ư íc con sè chØ gi¸ trÞ b¸n kÝnh cã kÝ hiÖu R , ®­ ư êng kÝch th ư ­íc kÎ qua t©m cung vµ chØ cã 1 mòi tªn. 
R5 
R10 
 Ghi kÝch th­íc mÐp v¸t: 
Khi gãc v¸t b»ng 45 o 
 KÝch th ư ­íc h×nh cÇu: Tr­ ư íc kÝ hiÖu ®­ ư êng kÝnh hay b¸n kÝnh cÇu cã ghi ch÷ CÇu” hoÆc ký hiÖu “ ” 
Khi gãc v¸t kh¸c 45 o 
29 /28 
 Ghi kÝch th ư ­íc c¹nh h×nh vu«ng: Cã thÓ ghi b»ng hai c¸ch nh ư ­ h×nh d­íi (kÝ hiÖu ®äc lµ “vu«ng”) 
40x40 
 40 
 Ghi kÝch th­ ư íc c¸c phÇn tö gièng nhau: NÕu cã nhiÒu phÇn tö gièng nhau vµ ph©n bè cã qui luËt th× chØ ghi kÝch th ư ­íc mét phÇn tö kÌm theo sè l ư ­îng c¸c phÇn tö. 
30 /28 
 Ghi kÝch th­íc theo chuÈn ISO : NÕu c¸c kÝch th ư ­íc liªn tiÕp nhau xuÊt ph¸t tõ mét chuÈn chung th× chän chuÈn chung ®ã ®Ó ghi kÝch th­íc (chuÈn ISO). ChuÈn ®­ ư îc x¸c ®Þnh b»ng mét chÊm ®Ëm; c¸c ®­ ư êng kÝch th­ ư íc chØ cã mét mòi tªn; con sè kÝch th ư ­íc ®­ ư îc viÕt ë ®Çu ®­ ườ ng dãng. 
55 
115 
85 
0 
20 
31 /28 
1) 
2) 
3) 
4) 
5)