Bài giảng Ngữ văn 11 - Tuần 1: Vào phủ chúa Trịnh (Thượng kinh kí sự) - Năm học 2022-2023 - Lớp 11B1 - Trường THPT Lê Quý Đôn

 GIÁO ÁN LIÊN MÔN TÍCH HỢP 
 NGỮ VĂN – LỊCH SỬ 
 TIẾT 1 – 2 
 VÀO PHỦ CHÚA TRỊNH 
1. Mục tiêu dạy học 
 a. Kiến thức: 
Bức tranh chân thực, sinh động về cuộc sống xa hoa đầy quyền uy nơi phủ chúa Trịnh và thái độ của tác giả. 
Vẻ đẹp tâm hồn của Hải Thượng Lãn Ông: lương y, nhà nho thanh cao, coi thường danh lợi. 
Những nét đặc sắc của bút pháp ký sự: tài quan sát, miêu tả sinh động những sự việc có thật; lối kể chuyện lôi cuốn, hấp dẫn; chọn lựa chi tiết đặc sắc; đan xen văn xuôi và thơ. 
b. Kỹ năng: 
Đọc - hiểu thể kí (kí sự) trung đại theo đặc trưng thể loại. 
Học sinh cần có năng lực vận dụng những kiến thức về môn lịch sử thời vua Lê chúa Trịnh để hiểu thêm về nội dung bài học. 
2. Đối tượng học sinh 
Số lượng: 100 học sinh 
Lớp: 11A2; 11A5; 11A6 
Khối lớp: 11 
3. Ý nghĩa bài học 
Đoạn trích phản ánh quyền lực to lớn của Trịnh Sâm, cuộc sống xa hoa, hưởng lạc trong phủ chúa đồng thời bày tỏ thái độ coi thường danh lợi, quyền uy của tác giả. 
Qua bài học cho học sinh hiểu được cuộc sống sinh hoạt nơi phủ Chúa, hiểu biết thêm về những hình ảnh bên ngoài dưới thời vua Lê chúa Trịnh. 
4. Thiết bị dạy học, học liệu 
Sách giáo khoa Ngữ văn 11 tập 1. 
Sách giáo viên Ngữ văn 11 tập 1. 
Những thiết bị về công nghệ thông tin: Máy tính, máy chiếu, màn hình chiếu, bút điều khiển máy chiếu, 
5. Tiến trình dạy học 
Ổn định lớp 
Kiểm tra bài cũ 
Giới thiệu bài mới 
6. Kiểm tra đánh giá kết quả học tập 
Đặt ra câu hỏi có liên quan đến bài học để học sinh trả lời. 
7. Các sản phẩm của học sinh 
Những bài thảo luận nhóm 
Bài kiểm tra 15 phút. 
Vµo phñ chóa TrÞnh 
Trích (Thượng kinh kí sự) 
 - Lê Hữu Trác - 
 Năm 1533, một vỏ quan triều Nguyễn là Nguyễn Kim chạy vào Thanh Hóa, lập một người thuộc dòng dõi nhà Lê lên làm vua lấy danh nghĩa phù Lê diệt Mạc. 
 Năm 1545, Nguyễn Kim chết, con rể là Trịnh Kiểm được cử lên thay nắm toàn bộ binh quyền, con thứ của Nguyễn Kim là Nguyễn Hoàng được cử vào trấn thủ Thuận Hóa, Quảng Nam. 
 Đầu thế kỉ XVII, cuộc chiến tranh giữa hai thế lực Trịnh Nguyễn bùng nổ. Sau gần nửa thế kỉ chiến tranh, hai bên lấy sông Gianh (Quảng Bình) làm ranh giới. Ngoài Bắc, Trịnh Tùng xưng vương, xây vương phủ cạnh cung điện vua Lê, nắm toàn bộ quyền thống trị nhưng vẫn phải dựa vào danh nghĩa vua Lê, nhân dân gọi là vua Lê chúa Trịnh. 
ĐỀ MỤC BÀI GIẢNG 
TÌM HIỂU CHUNG 
Tác giả 
Tác phẩm 
Tóm tắt tác phẩm 
II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN 
Vị trí đoạn trích 
Bức tranh hiện thực nơi phủ chúa 
Thái độ, tâm trạng và suy nghĩ của tác giả 
Nghệ thuật 
III. Ý NGHĨA VĂN BẢN 
Chân dung Lê Hữu Trác 
Hải Thượng Lãn Ông - Lê Hữu Trác – 
(1724 – 1791) 
I/ T×m hiÓu chung 1. T¸c gi¶ 
Hãy nêu những nét chính về tác giả Lê Hữu Trác ? 
- Lê Hữu Trác(1724 – 1791) 
 Quê: Liêu Xá , Đường Hào, phủ Thượng Hồng, trấn Hải Dương(nay thuộc Hưng Yên) 
 Hiệu: Hải Thượng Lãn Ông (ông già lười ở đất Thượng Hồng) 
 Gia đình có truyền thống khoa bảng. 
 Ông vừa là một danh y lỗi lạc, vừa là một nhà văn tài hoa. 
 Tác phẩm chính: Hải Thượng y tông tâm lĩnh gồm 66 quyển, quyển là Thượng kinh ký sự. 
Chữ “Lãn” trong tên hiệu của Lê Hữu Trác có ý nghĩa gì? 
Lãn : Lười 
 Chữ này trong tên hiệu Hải Thượng Lãn Ông thể hiện rõ con người Lê Hữu Trác : ghét danh lơi, yêu thích cuộc sống bình dị, thanh nhàn. 
Tượng Lê Hữu Trác tại quê nhà 
 Ký: là thể loại văn xuôi tự sự / dùng để ghi chép những sự việc có thật và bộc lộ những khuynh hướng tư tưởng, những cảm xúc của người viết. 
 Ký của Việt Nam thật sự ra đời vào thế kỷ XVIII. 
 Thượng kinh ký sự đánh dấu sự phát triển mới của thế ký Việt Nam thời trung đại. Tác phẩm có sự kết hợp nhiều bút pháp nghệ thuật: Du ký, nhật ký, hồi ký, ký phong cảnh, ký ghi người, ghi việc 
 Trong Thượng kinh ký sự, hình tượng nhân vật hiện lên rất rõ ràng, sinh đông. 
 Em đã biết những gì về thể ký, ký trung đại Việt Nam và vị trí của Thượng kinh ký sự trong thể loại này? 
2. Tác phẩm: “Thượng kinh ký sự” 
- Tác phẩm mở đầu bằng cảnh sống thanh nhàn ở Hương Sơn của Lê Hữu Trác. Bỗng có lệnh triệu vào kinh chữa bệnh cho thế tử Trịnh Cán, Lê Hữu Trác phải lên đường. 
- Tác phẩm ghi lại những điều mắt thấy tai nghe của Lê Hữu Trác từ khi nhận được lệnh vào kinh chữa bệnh cho thế tử Cán (ngày 12 tháng giêng năm Nhâm Dần 1782 cho đến lúc xong việc về tới nhà ở Hương Sơn ngày 2 tháng 11, tổng cộng là 9 tháng 20 ngày). 
3. Tóm tắt tác phẩm: Thượng kinh ký sự 
II/ ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN 
1. Vị trí đoạn trích: 
Đoạn trích nằm ở phần đầu của tác phẩm. Sau khi đến kinh đô, Lê Hữu Trác được mời đến ở nhà người em của Quận Huy Hoàng Đình Bảo. Tiếp theo đó tác giả bắt đầu vào phủ Chúa để khám bệnh cho thế tử Cán. Đoạn trích thuật lại việc Lê Hữu Trác vào phủ chúa Trịnh. 
2. Bức tranh hiện thực nơi phủ chúa 
a. Quang cảnh phủ Chúa 
Quang cảnh phủ chúa Trịnh được miêu tả như thế nào? 
 Đó là một nơi thâm nghiêm, vô cùng xa hoa, tráng lệ. 
 Màu sắc chủ đạo: đỏ, vàng rực rỡ. 
 Không khí: ngào ngạt mùi hương, cảnh vật lạ lùng nhưng không khí tù đọng, ngột ngạt. 
=> Quang cảnh vương giả nhưng không trong lành, thiếu sinh khí. 
Em có nhận xét gì về cách viết của tác giả? 
-> Miêu tả một cách chi tiết, cụ thể, tiêu biểu, sắc sảo. 
b. Cuộc sống, cung cách sinh hoạt nơi phủ chúa 
Các từ Thánh chỉ, Thánh thượng, Thánh thể trong đoạn trích chỉ ai? Dụng ý của tác giả? 
Thánh: dùng để chỉ nhà vua 
 Trong đoạn trích: từ thánh dùng để chỉ nhà chúa -> Sự lộng quyền của chúa Trịnh 
Cuộc sống trong phủ chúa được miêu tả như thế nào? 
Là nơi quyền uy tối thượng, nhiều phép tắc, luật lệ. 
 Cuộc sống xa hoa, hưởng lạc nhưng thiếu sinh khí. 
Phủ chúa Trịnh (tranh vẽ thế kỷ XVII) 
Quang cảnh và cuộc sống cao sang, nghi lễ khuôn phép cho thấy quyền uy tột đỉnh và sự lộng quyền của nhà chúa. 
Từ quang cảnh và cuộc sống nơi phủ chúa Trịnh, em thấy được điều gì? 
“ Vào dịp tết trung thu, chúa phát gấm làm hàng trăm, hàng ngàn cái đèn lồng tinh xảo tuyệt vời, mỗi cái giá đến mấy chục lạng ” 
 (Thượng kinh ký sự) 
“ Trong phủ chúa có đến bốn, năm trăm hoạn quan, ngạo mạn, hách dịch ; cả nước căm ghét, ghê tởm chúng ” 
 (Thông sức của Ngự sử đài – 1719) 
3. Thái độ, tâm trạng và suy nghĩ của tác giả 
Thái độ: + Phê phán sự lộng hành của chúa Trịnh, mỉa mai lối sống xa hoa, hưởng lạc nhưng ốm yếu, thiếu sinh khí nơi phủ chúa. 
 + Dửng dưng, thờ ơ trước những quyến rũ vật chất, cám dỗ nơi phủ chúa. 
 Cuộc đấu tranh nội tâm của tác giả khi bắt mạch kê đơn cho thế tử Cán. 
+ Lúc đầu: Có ý định chữa bệnh cầm chừng để tránh bị công danh trói buộc. 
+ Cuối cùng: Ông quyết định chữa bệnh -> Y đức đã chiến thắng. 
Cách miêu tả của tác giả cho thấy thái độ của ông về cuộc sống nơi phủ chúa như thế nào? 
Chi tiết nào thể hiện rõ nhất con người Lê Hữu Trác? 
Từ việc phân tích đoạn trích, hãy nhận xét về con người Lê Hữu Trác? 
Một thầy thuốc có kiến thức y học uyên thâm, dày dặn kinh nghiệm chữa bệnh, một thầy thuốc có y đức cao đẹp. 
 Một con người khinh thường danh lợi, hiểu thấu lẽ đời nên chỉ muốn sống cuộc sống thanh đạm, trong sạch. 
 Một cây bút ký sự tài hoa, sắc sảo. 
=> Lê Hữu Trác – Một nhân cách sáng trong, đẹp đẽ. 
4. Nghệ thuật viết ký của Lê Hữu Trác 
Hãy khái quát lại những nét nổi bật về nghệ thuật viết ký của Lê Hữu Trác? 
 - Sự quan sát tỉ mỉ, nhạy bén, ghi chép trung thực, miêu tả cụ thể, sống động; lựa chọn được những chi tiết gây ấn tượng. 
Lối kể hấp dẫn, chân thực, hài hước. 
 Kết hợp văn xuôi và thơ làm tăng chất trữ tình cho tác phẩm, góp phần thể hiện kín đáo thái độ của người viết. 
2. Nghệ thuật: Tác phẩm bám chặt vào người thật, việc thật nên có giá trị như những tư liệu lịch sử quý giá, có ý nghĩa và tác dụng rất lớn đối với sự sáng tạo nghệ thuật về sau. 
1. Nội dung: Đoạn trích phản ánh quyền lực to lớn của Trịnh Sâm, cuộc sống xa hoa, hưởng lạc trong phủ chúa, đồng thời bày tỏ thái độ coi thường danh lợi, quyền quý của tác giả. 
III/ TỔNG KẾT 
Hãy so sánh đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh với một tác phẩm ( hoặc đoạn trích ) ký của văn học trung đại Việt Nam mà em đã học và nêu nhận xét về nét đặc sắc của đoạn trích này? 
Hãy dựng lại hình tượng nhân vật Lê Hữu Trác qua đoạn trích “Vào phủ chúa Trịnh”? 
IV/ LUYỆN TẬP 
Hãy tập viết một ký sự ngắn, đề tài tự chọn. 
Lăng mộ Hải Thượng Lãn Ông (Lê Hữu Trác) – Hương Sơn, Hà Tĩnh. 
Phần mộ Lê Hữu Trác 
Tượng 2 chúa Trịnh Sâm, Trịnh Cán tại Trịnh Phủ - Thanh Oai, Hà Nội. 
Hải Thượng Lãn Ông (Lê Hữu Trác) 
 XIN CHÂN THÀNH 
 CẢM ƠN 
 QUÝ THẦY CÔ 
 VÀ CÁC EM!!!