Giáo án Tin học C++ Lớp 11 - Bài 14+15: Kiểu dữ liệu tệp và thao tác với tệp

BÀI 14-15: KIỂU DỮ LIỆU TỆP & THAO TÁC VỚI TỆP
THÔNG TIN BÀI HỌC
Loại giáo án: Giáo án lý thuyết
Chủ đề lớn: Chủ đề F (Giải quyết vấn đề với sự trợ giúp của máy tính)
Chủ đề con: Kĩ thuật lập trình (CS)
Vị trí bài học: Đây là bài học về ngôn ngữ lập trình C++
Thời lượng: 2 tiết
MỤC TIÊU BÀI HỌC
Về kiến thức
Biết cách phân loại tệp: theo cách tổ chức dữ liệu và theo cách truy cập;
Biết khai báo biến tệp và các thao tác cơ bản với tệp văn bản;
Biết các bước làm việc với tệp: gắn tên cho biến tệp, mở tệp, đọc/ghi tệp, đóng tệp.
Về kỹ năng
Khai báo được biến kiểu tệp trong ngôn ngữ lập trình C++. Sử dụng được các thao tác về tệp để giải quyết một số bài tập về tệp.
Thái độ
Giúp học sinh hiểu rõ hơn về kiểu tệp.
Năng lực định hướng hình thành và phát triển cho học sinh
Năng lực tự học;
Năng lực hợp tác (trao đổi, thảo luận, giao tiếp).
NỘI DUNG BÀI HỌC
Khái niệm về dữ liệu tệp
Vai trò và phân loại kiểu dữ liệu tệp
Cách khai báo kiểu tệp
Thao tác với tệp văn bản
PHƯƠNG PHÁP
Phương pháp dạy học: Thuyết trình, Vấn đáp, và “Phát hiện và giải quyết vấn đề”
Kĩ thuật dạy học: “Vấn đáp tìm tòi”
Phương tiện dạy học: CT GDPT Tin học (12/2018): máy tính, máy chiếu và màn chiếu, bài giảng điện tử và phần mềm C++.
TIẾN TRÌNH SƯ PHẠM
Tiết
Hoạt động
Thời gian
1
HĐ1: Khởi động và gợi ý tình huống
10 phút
HĐ2: Khám phá kiến thức mới - Giới thiệu Kiểu dữ liệu tệp
30 phút
2
HĐ2: Khám phá kiến thức mới – Thao tác với tệp
20 phút
HĐ3: Vận dụng kỹ năng tìm hiểu khám phá – Thảo luận nhóm giải quyết vấn đề.
10 phút
HĐ4: Củng cố kiến thức đã học – Thảo luận nhóm giải quyết vấn đề
10 phút
HĐ5: Ứng dụng thực tiễn – Vận dụng kiến thức
10 phút
HOẠT ĐỘNG 1: KHỞI ĐỘNG – Gợi ý HS tình huống giải quyết 
Mục tiêu: HS nhận diện tình huống nhập và xuất dữ liệu là hai công việc rất phổ biến khi thực hiện một chương trình.
Phương thức: HS suy nghĩ tình huống do GV gợi ý, HS thảo luận tìm cách giải quyết tình huống do GV đặt ra. GV hướng suy nghĩ của HS đến kiến thức đúng, chính xác (hoạt động phát triển năng lực hợp tác giải quyết tình huống).
Nội dung: Tình huống GV đặt ra cho HS.
Sản phẩm: Không có.
Kiểm tra đánh giá: Không có.
Dự kiến hoạt động: Nếu HS không xác định được câu trả lời tình huống GV giải quyết bằng cách gợi ý kiến thức bằng tình huống cụ thể và yêu cầu HS đưa ra tình huống tương tự.
Thời lượng: 10 phút
HOẠT ĐỘNG CỦA GV
HOẠT ĐỘNG CỦA HS
Ø GV đưa ra tình huống: Nhập dữ liệu từ bàn phím và xuất dữ liệu ra màn hình?
Ø GV đặt vấn đề: Khi chạy xong một chương trình các dữ liệu này sẽ như thế nào khi kết thúc chương trình?
Ø GV đưa ra tình huống: Muốn lưu trữ các dữ liệu lâu dài để sử dụng được nhiều lần thì các em phải làm sao ?
Ø GV đặt vấn đề: chọn kiểu dữ liệu gì cho phù hợp ?
Ø Dẫn nhập giải quyết tình huống thông qua kiến thức mới: Như vậy, cần có một kiểu dữ liệu mới cho phép ta nhập/xuất dữ liệu mà không bị mất chính là kiểu dữ liệu tệp ( tập tin ) trong C++ là một kiểu dữ liệu có cấu trúc. 
HS trình bày suy nghĩ của mình
HS trình bày suy nghĩ của mình
HS trình bày suy nghĩ của mình
HOẠT ĐỘNG 2: KHÁM PHÁ KIẾN THỨC MỚI – KIỂU DỮ LIỆU TỆP VÀ THAO TÁC VỚI TỆP
Mục tiêu: HS nắm được khái niệm , biết cách khai báo kiểu tệp và các thao tác.
Phương thức: GV trình bày yêu cầu kiến thức cần đạt (thông qua câu hỏi), HS thảo luận tự tìm hiểu kiến thức cần thiết để trả lời câu hỏi do GV đặt ra (hoạt động phát triển năng lực tự học, tìm tòi khám phá kiến thức mới; năng lực hợp tác giải quyết tình huống)
Nội dung: Tài liệu TIN HỌC 11 trang 72 ® 76.
Sản phẩm: HS thực hiện được ví dụ minh hoạ kiến thức do GV yêu cầu
Kiểm tra đánh giá: GV nhận xét chương trình do HS viết
Dự kiến hoạt động: Nếu HS không viết được chương trình thì GV hướng dẫn .
Thời lượng: 50 phút
HOẠT ĐỘNG CỦA GV
HOẠT ĐỘNG CỦA HS
Ø GV đặt vấn đề: Với bài toán có khối lượng dữ liệu lớn không giải quyết được bằng các kiểu dữ liệu đã biết. Ngôn ngữ lập trình cung cấp kiểu dữ liệu tệp, cho phép lưu trữ dữ liệu như thế nào.
Ø GV gợi ý: Xem vai trò và đặc điểm của kiểu dữ liệu tệp.
Ø GV nhấn mạnh: Kiểu tệp là kiểu dữ liệu có thể lưu trữ lại trên máy tính.
- Vai trò: Lưu trữ dung lượng dữ liệu lớn, lưu trữ lại để xử lý nhiều lần.
- Đặc điểm: 
+ Lưu trữ trên bộ nhớ ngoài;
+ Dung lượng lưu trữ chỉ phụ thuộc vào dung lượng đĩa
Ø GV yêu cầu HS :so sánh kiểu dữ liệu tập tin với kiểu dữ liệu có cấu trúc
Ø GV gợi ý: Xem bảng so sánh trang số 72,73 trong tài liệu .
Ø GV yêu cầu HS : phân loại tệp theo dạng thông tin đưa vào máy đã biết lớp 10. 
Gồm có những thông tin dạng nào?
Ø GV gợi ý: Thông tin dạng số, văn bản, hình ảnh, âm thanh.
Ø GV nhấn mạnh: Phân loại tệp theo 2 cách
-Theo cách tổ chức dữ liệu:
+ Tệp văn bản: Các kí tự được tổ chức và quản lí theo từng dòng.
+ Tệp có cấu trúc: các thành phần của nó được tổ chức theo một cấu trúc nhất định Ø GV yêu cầu HS : tìm hiể truy cập tuần tự và truy cập trực tiếp ?
Ø GV gợi ý:
- Theo cách truy cập:
+ Truy cập tuần tự. VD tệp văn bản.
+Truy cập trực tiếp. VD tệp có cấu trúc.
Ø Yêu cầu HS đọc tài liệu tin học 11 và cho biết cách khai báo kiểu tệp trong C++:
Ø Yêu cầu HS thực hiện khai báo biến tep1 và tep2 là biến kiểu tập tin văn bản
Ø GV gợi ý: Coi biến tep1 và tep2 như các biến a, b như khai báo thông thường? 
GV sửa sai cách khai báo của HS
ØYêu cầu HS : đọc tài liệu tin học 11 và cho biết các thao tác trong kiểu tệp:
Gán tên tệp với biến tệp
Mở tệp
Đọc/ ghi tệp văn bản 
Đóng tệp
ØYêu cầu HS : đọc tài liệu tin học 11 và cho biết:
Cách khai báo từng thao tác
Cho ví dụ từng thao tác
ØGV gợi ý: thông qua các ví dụ cụ thể
Ø GV nhấn mạnh: thao tác mở tệp
Có 2 cách mở tệp: để đọc, để ghi.
KIỂU DỮ LIỆU TỆP
HS suy nghĩ trả lời
HS ghi nhận kiến thức
HS suy nghĩ trả lời
HS suy nghĩ trả lời
HS ghi nhận kiến thức
HS ghi nhận kiến thức và cho ví dụ
VD: sách báo, bài học, tài liệu, 
VD: hình ảnh, âm thanh, 
HS suy nghĩ trả lời
THAO TÁC VỚI TỆP
HOẠT ĐỘNG 3: VẬN DỤNG KIẾN THỨC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ – Thảo luận nhóm hoàn thành bài tập vận dụng kiến thức mới 
Mục tiêu: HS cũng cố kiến thức đã học
Phương thức: HS thảo luận hoàn tất bài tập của GV (hoạt động phát triển năng lực tự học; năng lực hợp tác giải quyết tình huống) 
Nội dung: HS thực hiện viết chương trình lưu một số nguyên bất kỳ nhập từ bàn phím vào tệp văn bản D:\VIDU1.TXT.
Sản phẩm: HS hoàn thành bài toán lưu một số nguyên bất kỳ nhập từ bàn phím vào tệp văn bản
Kiểm tra đánh giá: Chương trình bài toán lưu một số nguyên bất kỳ nhập từ bàn phím vào tệp văn bản D:\VIDU1.TXT.
Dự kiến tình huống: HS không xây dựng được thuật toán thì GV sẽ cũng cố lại kiến thức gợi ý cho HS.
Thời lượng: 10 phút
HOẠT ĐỘNG 4: ỨNG DỤNG THỰC TIỄN – Thảo luận nhóm trình bày một tình huống thực tế 
Mục tiêu: HS cũng cố kiến thức đã học
Phương thức: HS thảo luận trình bày tình huống có trong cuộc sống (năng lực hợp tác giải quyết tình huống) 
Nội dung: HS xây dựng thuật toán và viết chương trình lưu đoạn đối thoại dưới đây giữa chương trình và người sử dụng vào tệp văn bản D:\VIDU2.TXT
“Hello
What’s your name ?
What is yours school name ?”
.
Sản phẩm: HS hoàn thành bài toán lưu nội dung vào tệp VIDU2.TXT
Kiểm tra đánh giá: Chương trình bài toán lưu nội dung vào tệp VIDU2.TXT
Dự kiến hoạt động: Nếu HS không trình bày được tình huống GV sẽ gợi ý dẫn dắt HS nêu tình huống.
Thời lượng: 10 phút
HOẠT ĐỘNG 5: VẬN DỤNG KỸ NĂNG TÌM TÒI KHÁM PHÁ – Vận dụng kiến thức đã học tự tìm hiểu kiến thức mở rộng
Mục tiêu: HS cũng cố kiến thức đã học
Phương thức: GV hướng dẫn HS tự tìm kiếm kiến thức bằng các kênh thông tin như: internet, sách tham khảo, (hoạt động phát triển năng lực tự học; năng lực tìm tòi khám phá kiến thức mới) 
Nội dung: GV yêu cầu HS Chép nội dung trong tệp văn bản D:\VIDU2.TXT sang tệp văn bản D:\VIDU1.TXT.
Sản phẩm: Chép nội dung trong tệp văn bản D:\VIDU2.TXT sang tệp văn bản D:\VIDU1.TXT.
Kiểm tra đánh giá: GV chỉnh sửa, đánh giá sản phẩm của HS .
Dự kiến hoạt động: Nếu HS không trình bày được tình huống GV sẽ gợi ý dẫn dắt HS nêu tình huống.
Thời lượng: 10 phút
	TTCM	Giáo viên soạn