Bài giảng Ngữ văn 11 - Tuần 16: Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài (trích Vũ Như Tô) - Năm học 2022-2023 - Nhóm 16 - Trường THPT Đông Tiền Hải

Quan sát các bức tranh và đoán tên các vở kịch đã học. 
Quan âm Thị kính 
Bắc sơn 
Ông Giuốc - đanh mặc lễ phục 
Tôi và chúng ta 
Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài 
(Trích kịch: Vũ Như Tô - Nguyễn Huy Tưởng) 
Cấu trúc bài học 
I. Tìm hiểu chung 
II. Tìm hiểu chi tiết 
III. Tổng kết 
Tác giả 
Tác phầm 
Đoạn trích 
Các mâu thuẫn cơ bản 
Nhân vật Vũ Như Tô 
Nhân vật Đam Thiềm 
I. Tìm hiểu chung 
1. Tác giả 
Nguyễn Huy Tưởng (1912 - 1960) 
Quê : Làng Dục Tú, Từ Sơn, Bắc Ninh, nay thuộc huyện Đông Anh, Hà Nội. 
a. Cuộc đời 
Là nhà văn có thiên hướng khai thác về đề tài lịch sử và có nhiều đóng góp về thể loại tiểu thuyết và kịch. 
I. Tìm hiểu chung 
1. Tác giả 
b. Sự nghiệp sáng tác 
Nhà văn lớn của văn học Việt Nam hiện đại. 
Đóng góp nổi bật ở thể loại tiểu thuyết và kịch. 
Thường khai thác đề tài lịch sử 
I. Tìm hiểu chung 
1. Tác giả 
Một số tác phẩm chính: 
Kịch : Vũ Như Tô, Bắc Sơn 
Tiểu thuyết: Sống mãi với Thủ Đô, An Tư 
Kí : Kí sự Cao Lạng 
Truyện thiếu nhi: Tìm mẹ, Lá cờ thêu sáu chữ vàng, 
I. Tìm hiểu chung 
2. Tác phẩm kịch “Vũ Như Tô” 
a. Thể loại : bi kịch lịch sử, với quy mô hoành tráng gồm 5 Hồi. 
b. Hoàn cảnh sáng tác 
Kịch Vũ Như Tô được sáng tác từ sự kiện lịch sử có thật xảy ra ở Thăng Long các năm 1516 – 1517, dưới triều Lê Tương Dực 
Vở kịch viết xong vào hè 1941, ban đầu có ba hồi, sau tác giả viết tiếp thành năm hồi 
I. Tìm hiểu chung 
2. Tác phẩm kịch “Vũ Như Tô” 
c. Tóm tắt tác phẩm 
- Vũ Như Tô , một kiến trúc sư thiên tài, bị hôn quân Lê Tương Dực bắt xây dựng Cửu Trùng Đài , ông kiên quyết từ chối. 
- Cung nữ Đan Thiềm thuyết phục Vũ Như Tô lợi dụng quyền thế và tiền bạc của Lê Tương Dực để xây dựng một tòa lâu đài vĩ đại. 
- Vũ Như Tô chấp nhận xây dựng Cửu Trùng Đài, vô tình gây biết bao tai họa cho nhân dân. 
- Quận công Trịnh Duy Sản nổi loạn, giết Lê Tương Dực, Vũ Như Tô, Đan Thiềm. Cửu Trùng Đài bị thiêu hủy. 
I. Tìm hiểu chung 
3. Đoạn trích “Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài” 
a. Vị trí đoạn trích 
Xuất xứ : Đoạn trích thuộc hồi V, hồi cuối cùng của tác phẩm “Vũ Như Tô” 
I. Tìm hiểu chung 
3. Đoạn trích “Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài” 
b. Nội dung đoạn trích 
Đoạn trích miêu tả Trịnh Duy Sản - kẻ cầm đầu phe đối lập trong triều đình - dấy binh nổi loạn, lôi kéo thợ làm phản, giết Lê Tương Dực, Vũ Như Tô, Đan Thiềm và đập phá, thiêu huỷ Cửu Trùng Đài. 
Trong lịch sử, Vị Vua nào được gọi là “Vua lợn” Vì sao có tên gọi ấy? 
LÊ TƯƠNG DỰC 
Linh Ẩn gian dâm với vợ lẽ của cha, để tang cha mẹ ít ngày, mượn tên của anh để cướp nước của người khác, xa hoa dâm dục quá độ, hình phạt nặng, thuế khóa nhiều, giết hết các thân vương, can qua xảy ra khắp nơi , người thời ấy gọi là "vua lợn", điềm nguy vong đã được thấy đó! 
II. Tìm hiểu chi tiết 
Nhóm 1, 2: Phân tích, chỉ ra những biểu hiện của mâu thuẫn giữa nhân dân lao động với hôn quân bạo chúa và phe cánh của chúng? 
Nhóm 3, 4 : Phân tích, chỉ ra những biểu hiện của mâu thuẫn cơ bản giữa quan niệm nghệ thuật cao siêu với lợi ích trực tiếp của nhân dân? 
1. Những mâu thuẫn- xung đột cơ bản của vở kịch. 
a. Mâu thuẫn thứ nhất: mâu thuẫn giữa nhân dân lao động khốn khổ, lầm than và bọn hôn quân bạo chúa và phe cánh của chúng. 
Hôn quan Lê Tương Dực và đám bề tôi 
Nhân dân lao động 
Xây Cửu Trùng Đài làm nơi hưởng lạc, vui chơi 
Tăng sưu thuế, bắt thợ giỏi, tróc nã, hành hạ người chống đối. 
=> Xa hoa, tàn ác, truỵ lạc 
Nghèo khổ, chết vì tai nạn và bị chém 
Làm việc cật lực, bị ăn chặn 
Mất mùa đói kém, nổi loạn 
=> Sống lầm than, khổ cực 
1. Những mâu thuẫn- xung đột cơ bản của vở kịch. 
a. Mâu thuẫn thứ nhất: mâu thuẫn giữa nhân dân lao động khốn khổ, lầm than và bọn hôn quân bạo chúa và phe cánh của chúng. 
Cách giải quyết của tác giả: Lựa chọn theo hướng giải quyết của nhân dân 
+ Bạo chúa Lê Tương Dực bị giết, Nguyễn Vũ tự sát 
+ Đám cung nữ bị bắt bớ, nhục mạ. 
1. Những mâu thuẫn- xung đột cơ bản của vở kịch. 
b. Mâu thuẫn thứ hai: Mâu thuẫn giữa quan niệm nghệ thuật cao siêu, thuần túy của muôn đời và lợi ích trực tiếp, thiết thực của nhân dân. 
Người nghệ sĩ 
Xây Cửu Trùng Đài là tạo ra một công trình nghệ thuật vĩ đại, nguy nga: niềm tự hào cho đất nước 
Mục đích chân chính con đường thực hiện mục đích sai lầm. 
=> Là nạn nhân của bọn tạo quyền và của chính bản thân. 
Xây Cửu Trùng Đài là đẩy nhân dân càng đói khổ, càng lầm than hơn. 
=> Là tội của nhân dân 
Nhân dân 
1. Những mâu thuẫn- xung đột cơ bản của vở kịch. 
c. Nhận xét: 
Nếu vì lí tưởng nghệ thuật , Vũ Như Tô phải đi ngược quyền lợi nhân dân 
Nếu vì lợi ích thiết thực của nhân dân, thì không thể thực hiện được giấc mơ nghệ thuật 
=> Mâu thuẫn 2 kém phần gay gắt hơn mâu thuẫn 1 nhưng dai dẳng và chưa được tác giả giải quyết dứt khoát. 
2. Nhân vật Vũ Như Tô 
a. Là một kiến trúc sư tài ba, hiện thân cho niềm khao khát và đam mê cái đẹp 
Tài năng: “ngàn năm chưa dễ có một”: “Chỉ vẩy bút là chim, hoa đã hiện lên trên mảnh lụa thần tình biến hoá như cảnh hoá công, có thể sai khiến gạch đá như viên tướng cầm quân, có thể xây dựng lâu đài cao cả, nóc vờn mây mà không hề tính sai một viên gạch nhỏ”. 
Khao khát và đam mê: Được sử dụng tài năng để sáng tạo cái đẹp 
2. Nhân vật Vũ Như Tô 
b. Là một người có nhân cách cao cả, hoài bão lớn lao, nghệ sĩ chân chính 
Gắn bó với nhân dân, không khuất phục quyền uy: Ngang hiên chửi mắng tên hôn quân, kiên quyết không xây Cửu Trùng Đài. 
Không hám lợi: Chia hết vàng bạc vua thưởng cho thợ 
Hoài bão, lí tưởng cao cả: xây được một tòa lâu đài nguy nga tráng lệ, bền vững muôn đời, để dân ta nghìn thu hãnh diện. 
2. Nhân vật Vũ Như Tô 
c. Là một nhân vật bi kịch mang đầy tâm trạng khi không sáng suốt xây Cửu Trùng Đài 
Lí tưởng chân chính, cao đẹp nhưng cao siêu xa rời đời sống nhân dân lao động. 
Vũ Như Tô không nhận ra một thực tế: Cửu Trùng Đài xây bằng mồ hôi, nước mắt, xương máu của nhân dân. 
2. Nhân vật Vũ Như Tô 
c. Là một nhân vật bi kịch mang đầy tâm trạng khi không sáng suốt xây Cửu Trùng Đài 
Ban đầu: Ông không nghĩ xây Cửu Trùng Đài cho đất nước lại bị xem là tội ác 
2. Nhân vật Vũ Như Tô 
c. Là một nhân vật bi kịch mang đầy tâm trạng khi không sáng suốt xây Cửu Trùng Đài 
Khi cuộc nổi loạn nổ ra: Ông nhất mực cho rằng mình không có tội mà chỉ có công. Luôn tin vào việc làm chính đại quang minh của mình, và hi vọng sẽ thuyết phục được An Hòa hầu. 
2. Nhân vật Vũ Như Tô 
c. Là một nhân vật bi kịch mang đầy tâm trạng khi không sáng suốt xây Cửu Trùng Đài 
Khi Đan Thiềm bị bắt: Cửu Trùng Đài bị thiêu huỷ, ông mới bừng tỉnh, xiết bao đau đớn, kinh hoàng. 
2. Nhân vật Vũ Như Tô 
Vũ Như Tô là một nghệ sĩ có tài nhưng chưa có tâm. 
Tội đồ của nhân dân, bị giết 
Cửu Trùng Đài là cái đẹp nhưng chưa gắn với thiện 
Bông hoa ác, bị đập phá 
Đánh giá nhân vật 
V ũ Như Tô 
Khát vọng, đam mê sáng tạo nghệ thuật của ông xuất phát từ thiên chức của nghệ sĩ chân chính, nhưng chưa đúng vì đặt nhầm chỗ, vì xa rời thực tiễn, vì lợi dụng giai cấp cầm quyền tàn bạo để thực hiện mục đích chân chính của mình. 
Vô hình chung tự đưa ông sang hàng ngũ kẻ thù của nhân dân - ông thất bại - trả giá bằng chính sinh mạng của mình. 
=> Vũ Như Tô nhân vật bi kịch lịch sử, mang khát vọng lớn , cao cả nhưng lầm lạc trong suy nghĩ và hành động. Chỉ thực sự bừng tỉnh khi biết chính An Hòa ra lệnh đập phá, đốt Cửu Trùng Đài. 
2. Nhân vật Đan Thiềm 
Dưới con mắt của Vũ Như Tô thì Đan Thiềm là tri kỷ, tri âm duy nhất ở triều đình.( Vũ mê cái đẹp, Đan Thiềm mê cái tài) 
2. Nhân vật Đan Thiềm 
a. Là con người say mê cái tài (tài năng siêu việt) 
Luôn động viên, khích lệ, giúp đỡ Vũ Như Tô xây đài, bảo vệ đài. 
Quên bản thân để bảo vệ cái tài ấy 
2. Nhân vật Đan Thiềm 
b. Là con người luôn sáng suốt và tỉnh táo 
Biết chắc Đài không thành, tìm cách bảo vệ an toàn tính mạng cho Vũ Như Tô, khuyên Vũ bỏ trốn. 
Lần 1: Khuyên Vũ Như Tô xây Cửu Trùng Đài 
Lần 2: Khuyên Vũ Như Tô bỏ trốn 
Khi quân nổi loạn, nàng biết Vũ Như Tô sẽ bị bắt và kêu lên tuyệt vọng 
2. Nhân vật Đan Thiềm 
c. Dưới con mắt của Vũ Như Tô thì Đan Thiềm là tri kỷ, tri âm duy nhất ở triều đình. 
Khi có loạn, tha thiết khuyên Vũ Như Tô bỏ trốn 
Khi quan nổi loạn kéo vào xin tha cho Vũ Như Tô 
Khi biết không sao cứu nổi Vũ Như Tô, nàng đau đớn vĩnh biệt tri kỉ, nước mắt nghẹn ngào: 
 “Ông Cá ơi! Xin cùng ông vĩnh biệt!” 
Câu hỏi: Em thấy nhân vật Đan Thiềm có nét gần gũi với nhân vật nào có tấm lòng “biệt nhỡn liên tài” trong tác phẩm mà em đã học ? 
III. Tổng kết 
1. Nội dung 
Đoạn trích “Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài” đặt ra vấn đề có ý nghĩa muôn thuở về cái đẹp, và mối quan hệ giữa nghệ sĩ và nhân dân, đồng thời tác giả bày tỏ niềm cảm thông, trân trọng đối với nghệ sĩ tài năng, giàu khát vọng nhưng lại rơi vào bi kịch. 
III. Tổng kết 
2. Nghệ thuật 
Ngôn ngữ tập trung phát triển cao, hành động dồn dập đầy kịch tính. 
Ngôn ngữ cao đẹp có sự tổng kết cao, nhịp điệu lời thoại nhanh. 
Tính cách tâm trạng nhân vật bộc lộ rõ nét qua ngôn ngữ hành động. 
Các lớp kịch được chuyển tự nhiên, linh hoạt liền mạch. 
PHIẾU HỌC TẬP 
Câu 1. Từ văn bản, viết đoạn văn ( 5 đến 7 dòng) bày tỏ suy nghĩ về biểu tượng Ngọn lửa trong văn bản ? 
Câu 2. Hãy đặt mình vào vị trí của nhân vật Vũ Như Tô, đưa ra lựa chọn của mình và lí giải sự lựa chọn đó. 
Câu 3. HS viết đoạn văn ngắn khoảng 150 chữ bàn về vấn đề sau: Những tượng đài nghìn tỷ, những trụ sở công nguy nga lộng lẫy nhưng tốn kém, trong khi nợ công của đất nước đang ở mức báo động. Nên hay không nên ? 
Hoạt động nâng cao – Ở nhà 
Có ý kiến cho rằng: Về thể tài, kịch Vũ Như Tô có người cho là kịch lịch sử, có người lại xem nó là bi kịch. Ý kiến của em?